Biến đổi khí hậu, chủ yếu do hoạt động của con người như đốt than, có thể khiến những đợt nắng nóng tại châu Âu kéo dài hơn.
Theo nghiên cứu xuất bản trên tạp chí Nature Communications cuối tháng 11, "độ dốc nhiệt theo vĩ độ" (LTG) - chênh lệch nhiệt giữa Cực Bắc và xích đạo - đang giảm dần. LTG cao sẽ thúc đẩy các luồng gió thổi qua Đại Tây Dương, dẫn đến sự thay đổi nhiệt độ theo mùa ở châu Âu. Khi LTG giảm, kiểu thời tiết mùa hè và các đợt nắng nóng sẽ kéo dài hơn trên khắp châu lục.
"Đây không phải hiện tượng thời hiện đại mà xảy ra lặp đi lặp lại trong hệ thống khí hậu Trái Đất. Nhưng điểm khác biệt hiện nay là tốc độ, nguyên nhân và mức độ thay đổi", tiến sĩ Laura Boyall tại Trường Royal Holloway thuộc Đại học London, đồng tác giả nghiên cứu mới, cho biết.
Người dân Tây Ban Nha vận chuyển quạt ở Barcelona. Ảnh: Reuters
Để tìm hiểu về lịch sử khí hậu ở châu Âu, nhóm nghiên cứu phân tích nhiều lớp bùn dưới đáy các hồ nước. Loại trầm tích này lắng đọng theo mùa, giúp xây dựng dòng thời gian rõ ràng về mùa đông và mùa hè từ 10.000 năm trước.
Kết quả, khoảng 6.000 năm trước, mùa hè ở châu Âu kéo dài khoảng 8 tháng do dao động tự nhiên của LTG. Nhưng hiện nay, Bắc Cực ấm lên nhanh gấp 4 lần mức trung bình toàn cầu, một phần do khí thải nhà kính. Cứ mỗi độ C mà LTG giảm đi, mùa hè ở châu Âu sẽ dài thêm khoảng 6 ngày. Do đó, theo dự báo khí hậu hiện tại, châu Âu sẽ có thêm 42 ngày hè vào năm 2100.
Theo tổ chức nghiên cứu địa chất Phần Lan GTK, điều này có thể làm thay đổi đáng kể môi trường và kinh tế châu Âu. Ban đầu, mùa sinh trưởng kéo dài hơn có thể mang lại lợi ích cho một số loại cây trồng và khu vực phía bắc, nhưng nắng nóng cực đoan và tình trạng thiếu nước sẽ nhanh chóng lấn át những lợi ích đó. Các hệ sinh thái vốn thích nghi với điều kiện mát mẻ, ẩm ướt hơn có thể gặp khó khăn, nguy cơ cháy rừng, hạn hán và vấn đề sức khỏe liên quan đến nhiệt độ cao dự kiến gia tăng.
Theo tiến sĩ Celia Martin-Puertas tại trường Royal Holloway thuộc Đại học London, đồng tác giả nghiên cứu, kết quả nghiên cứu mới nhấn mạnh mối liên hệ sâu sắc giữa thời tiết châu Âu với biến động khí hậu toàn cầu. Martin-Puertas cho biết: "Công trình của chúng tôi hé lộ, các mùa ở châu Âu được LTG thúc đẩy suốt hàng nghìn năm. Điều này cung cấp thông tin hữu ích giúp dự đoán chính xác hơn những thay đổi trong tương lai. Việc hiểu rõ quá khứ có thể giúp chúng ta vượt qua thách thức của một hành tinh đang thay đổi nhanh chóng".
Hà NộiThứ trưởng Khoa học và Công nghệ Hoàng Minh cho biết mô hình "doanh nghiệp một người" có thể xem là minh chứng cho việc toàn dân khởi nghiệp.
Quan điểm này được ông chia sẻ tại họp báo Ngày hội đổi mới sáng tạo Việt Nam (Techfest), chiều 3/12. Mô hình "doanh nghiệp một người" cũng là một điểm mới của sự kiện năm nay.
Theo Thứ trưởng Hoàng Minh, công nghệ và nền tảng số hiện nay cho phép một cá nhân có thể đăng ký doanh nghiệp, tự quản lý chi phí, nộp thuế và vận hành kinh doanh qua các ứng dụng di động.
Trong bối cảnh đó, Bộ Khoa học và Công nghệ đặt mục tiêu hình thành một triệu "doanh nghiệp một người", tạo ra mô hình kinh doanh mới, minh bạch và linh hoạt hơn so với hộ kinh doanh trước đây.
Thứ trưởng Khoa học và Công nghệ Hoàng Minh tại buổi họp báo chiều 3/12. Ảnh: Minh Sơn
Năm nay Techfest thay đổi cách tổ chức, chuyển sang mô hình không gian mở để người dân có thể trực tiếp tiếp cận và trải nghiệm công nghệ. Không gian phố đi bộ Hồ Gươm sẽ trở thành điểm gặp gỡ của cộng đồng công nghệ và khởi nghiệp. Người tham dự có thể tìm hiểu công nghệ, khám phá các mô hình kinh doanh mới, cập nhật chính sách và nghe các câu chuyện khởi nghiệp.
Trong phần trả lời câu hỏi tại buổi họp báo, Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội Trương Việt Dũng cho biết, lựa chọn phố đi bộ hồ Hoàn Kiếm làm không gian tổ chức cho thấy quyết tâm tạo môi trường cởi mở và gần gũi để người dân tiếp cận công nghệ mới. Định hướng của Hà Nội là trở thành "thành phố đổi mới sáng tạo", nơi khoa học và công nghệ gắn với đời sống hàng ngày của người dân.
Theo ông Dũng, việc Hà Nội đồng hành tổ chức Techfest 2025 không chỉ thể hiện trách nhiệm của Thủ đô mà còn khẳng định vai trò trung tâm của thành phố trong hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo quốc gia.
Phó chủ tịch UBND TP Hà Nội Trương Việt Dũng trả lời báo chí tại buổi họp báo. Ảnh: TTTT
Lãnh đạo Bộ Khoa học và Công nghệ lý giải thêm "lựa chọn không gian phố đi bộ hồ Hoàn Kiếm để tổ chức Techfest cũng xuất phát từ tinh thần toàn dân khởi nghiệp". Năm nay, ngoài các hội thảo chuyên đề tại trụ sở chính thức, nhiều tọa đàm, phiên kết nối được tổ chức tại quán cà phê, nhà hàng và không gian công cộng, giúp cộng đồng khởi nghiệp trao đổi ý tưởng dễ dàng hơn. Đây là lần đầu tiên cách tổ chức này được áp dụng.
Ông Trần Anh Tuấn, Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ Hà Nội, cho biết thành phố và Bộ đã cân nhắc nhiều phương án trước khi thống nhất chọn phố đi bộ. Ban đầu, Techfest 2025 được dự tính tổ chức tại các trung tâm hội nghị, triển lãm, giống như các năm trước. Tuy nhiên, theo ông Tuấn, việc hòa sự kiện vào không gian sinh hoạt quen thuộc của người dân sẽ tạo tác động tốt hơn.
Họp báo Ngày hội đổi mới sáng tạo Việt Nam, chiều 3/12. Ảnh: Minh Sơn
Theo Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ Hà Nội, sự kiện sẽ có khoảng 700 gian trưng bày, tập trung vào công nghệ số và các sản phẩm mới. Không gian được chia theo nhiều chuyên đề, giúp nhà đầu tư dễ tiếp cận startup, tìm kiếm cơ hội hợp tác hay chuyển giao công nghệ. "Mục tiêu cuối cùng vẫn là để các sản phẩm nghiên cứu và startup nhỏ có thể phát triển thành doanh nghiệp thương mại, thậm chí kỳ lân", ông nói.
Techfest 2025 do Bộ Khoa học và Công nghệ phối hợp UBND Hà Nội tổ chức, diễn ra từ ngày 12 đến 14/12 tại khu vực phố đi bộ hồ Hoàn Kiếm. Sự kiện dự kiến thu hút hơn 60.000 lượt người tham dự, với nhiều hoạt động công bố chính sách, kết nối đầu tư.
Techfest 2025 còn bao gồm nhiều hoạt động, sự kiện như Diễn đàn chính sách quốc gia, hợp tác quốc tế về đầu tư khởi nghiệp sáng tạo, Chung kết Cuộc thi Tìm kiếm tài năng khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia năm 2025, Triển lãm sản phẩm, dịch vụ khởi nghiệp sáng tạo cùng chuỗi các hội thảo quốc tế. Hình ảnh Thánh Gióng được lựa chọn làm biểu trưng cho sự kiện, tượng trưng cho sức mạnh cộng đồng và khát vọng vươn lên.
Trọng Đạt
Techfest 2025 lần đầu tổ chức theo mô hình không gian mở
Trình diễn sản phẩm công nghệ chiến lược Make in Viet Nam
Góp ý kiến tạo
Bạn có thể đặt mọi câu hỏi, vấn đề về Khoa học công nghệ, Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi số trực tiếp cho Bộ Khoa học và Công nghệ
Tàu Thần Châu 20, bị nứt cửa sổ do rác vũ trụ đâm trúng, sẽ rời trạm Thiên Cung và đáp xuống Trái Đất mà không có phi hành đoàn.
Ji Qiming, phát ngôn viên của Cơ quan Vũ trụ Có người lái Trung Quốc (CMSA), hôm 1/12 cho biết, trên đường trở về, Thần Châu 20 sẽ "thu thập dữ liệu thử nghiệm xác thực nhất".
Jia Shijin, nhà thiết kế tàu Thần Châu, tiết lộ rõ hơn về vết nứt nhỏ làm thay đổi lịch trình các chuyến bay vũ trụ có phi hành đoàn của Trung Quốc. "Đánh giá sơ bộ của chúng tôi là mảnh rác vũ trụ nhỏ hơn một mm nhưng di chuyển cực nhanh, tạo ra vết nứt dài hơn một cm. Nhưng chúng tôi không thể trực tiếp kiểm tra trên quỹ đạo nên sẽ nghiên cứu kỹ lưỡng khi Thần Châu 20 quay về ", Jia nói với CCTV.
Jia cũng cho biết, quyết định hoãn chuyến trở về trước đó của phi hành đoàn Thần Châu 20 được đưa ra dựa trên kịch bản xấu nhất, khi vết nứt cửa sổ lan rộng, dẫn đến giảm áp suất trong cabin và luồng khí tốc độ cao tràn vào. Tình huống này có thể nhanh chóng làm quá tải các hệ thống hỗ trợ sự sống, đe dọa đến tính mạng của phi hành gia.
Trước đó, tàu Thần Châu 20 dự kiến đưa phi hành đoàn của mình trở về vào ngày 5/11, kết thúc nhiệm vụ kéo dài 6 tháng trên trạm Thiên Cung. Tuy nhiên, các phi hành gia phát hiện vết nứt trên cửa sổ khoang tàu, khiến chuyến trở về bị trì hoãn. Đây là lần đầu tiên tình huống này xảy ra trong chương trình du hành vũ trụ có người lái của Trung Quốc.
Khoang chở người của tàu Thần Châu 21 đưa phi hành đoàn Thần Châu 20 hạ cánh xuống bãi đáp Dongfeng ở Khu tự trị Nội Mông ngày 14/11. Ảnh: Xinhua
Ngày 14/11, phi hành đoàn Thần Châu 20 đáp xuống Trái Đất an toàn bằng tàu vũ trụ Thần Châu 21. Tuy nhiên, điều này khiến phi hành đoàn Thần Châu 21 phải ở lại trạm Thiên Cung mà không còn phương tiện di chuyển nếu xuất hiện sự cố. Trung Quốc đã chạy đua để loại bỏ rủi ro đó, phóng khẩn cấp tàu Thần Châu 22 để làm "xuồng cứu sinh" trên trạm Thiên Cung vào ngày 25/11. Toàn bộ quá trình diễn ra chỉ trong 20 ngày sau khi chuyến trở về ban đầu của phi hành đoàn Thần Châu 21 bị hoãn.
Đây không phải lần đầu tiên trên thế giới các phi hành gia gặp sự cố với tàu vũ trụ. Tháng 6 năm ngoái, hai phi hành gia NASA Butch Wilmore và Suni Williams bay lên Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS) trong nhiệm vụ chở người đầu tiên của tàu Starliner do Boeing sản xuất. Starliner rò rỉ heli và gặp sự cố với động cơ đẩy, khiến NASA quyết định cho con tàu bay về mà không chở theo phi hành đoàn.
Khi đó Wilmore và Williams tiếp tục sống trên ISS đến tháng 3, biến chuyến đi dự kiến kéo dài 10 ngày thành gần 9 tháng. Cuối cùng, họ trở về Trái Đất bằng tàu Crew Dragon của SpaceX cùng phi hành gia NASA Nick Hague và phi hành gia Nga Alexandr Gorbunov.
Hà NộiTrái tim nhân tạo do PGS Đỗ Thanh Nhỏ phát triển, có khả năng mô phỏng chuyển động, áp suất máu và dòng chảy như trái tim thật, sẽ góp phần cứu người có bệnh về tim.
Là một trong số diễn giả tham gia diễn thuyết truyền cảm hứng tại phiên mở màn Tuần lễ khoa học VinFuture 2025, sáng 2/12, PGS Đỗ Thanh Nhỏ, 40 tuổi, Đại học New South Wales (UNSW) Sydney, mang đến nhiều cảm xúc cho người nghe khi giới thiệu về trái tim nhân tạo do ông và nhón nghiên cứu phát triển.
Ông kể từ năm 2021 khi làm việc tại một số bệnh viện ở Sydney, ông và nhóm nghiên cứu theo đuổi một câu hỏi tưởng chừng bất khả thi: "Liệu con người có thể tái tạo trái tim ngoài cơ thể?".
Câu hỏi đó được đặt ra bởi khi đó các bác sĩ tim lâm sàng rất trăn trở vì nhiều bệnh nhân sử dụng van tim và bơm tim nhân tạo xuất hiện biến chứng sau cấy ghép. Họ mong muốn có một trái tim nhân tạo giống tim bệnh nhân, cho phép thử cấy ghép và kiểm tra nếu có các biến chứng hay các thông số nguy hiểm trước khi thực hiện trên bệnh nhân. Đây là lý do TS Nhỏ bắt tay vào nghiên cứu trái tim nhân tạo sử dụng chính công nghệ robot mềm mà phòng thí nghiệm của ông tiên phong.
PGS Đỗ Thanh Nhỏ cùng trái tim nhân tạo do ông và nhóm nghiên cứu, phát triển. Ảnh: Minh Sơn
Tim nhân tạo do ông phát triển gồm tâm thất trái, tâm nhĩ trái và động mạch chủ, được dựng từ dữ liệu MRI, CT, siêu âm của từng bệnh nhân. Trái tim này tái tạo các thông số của tim thật, hỗ trợ việc chẩn đoán, điều trị các bệnh lý về tim mạch.
Khi nhắc đến công trình nghiên cứu tim nhân tạo, PGS Nhỏ không kể về hành trình của bản thân, mà nói về bệnh nhân - những người mà theo ông, đang "sống chung với bệnh suy tim", chờ đợi sự phát triển của công nghệ để được cứu giúp bởi nguồn tim hiến rất hạn chế.
PGS Nhỏ cho hay, mỗi trái tim khác nhau về hình dạng, sợi cơ, tính chất đàn hồi của mô, khiến các mô hình tim chung không thể mô phỏng chính xác bệnh lý. "Bác sĩ buộc phải lập kế hoạch phẫu thuật dựa trên hình ảnh tĩnh", ông nói. Điều này tạo ra khoảng trống thông tin và buộc họ phải quyết định trong điều kiện rủi ro cao.
Trái tim người đập 60-100 lần mỗi phút và trong 70 năm có thể đạt 2,5-3 tỷ nhịp. Tim khỏe mỗi phút bơm 5-6 lít máu, tương đương khoảng 200 triệu lít máu trong cả đời. Nhưng sự bền bỉ đó không tồn tại ở mọi người.
Đột quỵ xảy ra khi máu lên não bị tắc. Bệnh van tim khiến máu chảy ngược. Nhồi máu cơ tim chỉ bắt đầu từ một điểm tắc nhỏ nhưng có thể dẫn đến tử vong rất nhanh. Không chỉ vậy, nhiều bệnh lý khác cũng dẫn đến suy tim.
Nhưng ngay cả khi có kỹ thuật can thiệp hiện đại, rủi ro vẫn luôn tồn tại. Với bệnh hở van hai lá, một nửa số bệnh nhân không phù hợp phẫu thuật mở, phải can thiệp qua da. Tuy nhiên, có đến 40% gặp tắc nghẽn sau thay van. "Làm sao dự đoán được rủi ro và chọn đúng bệnh nhân?", ông đặt câu hỏi.
Với suy tim, trong 64 triệu bệnh nhân trên thế giới, chỉ 4.000 người được ghép tim mỗi năm. Nhiều người phải dùng bơm hỗ trợ thất trái (LVAD), nhưng 43% trường hợp có thể gặp suy thất phải sau cấy ghép. Theo PGS Nhỏ: "Nếu dựng được trái tim bệnh nhân ngoài cơ thể, chúng ta có thể biết trước chuyện gì xảy ra khi đặt thiết bị vào".
Trong bối cảnh đó mô hình "tim nhân tạo mềm có nhịp đập" được nhóm của ông phát triển mang lại hy vọng cho những người bị suy tim trên toàn cầu. Thiết bị làm từ vật liệu có tính đàn hồi cao, mô phỏng được chuyển động xoắn, co bóp và dòng máu như tim thật. Khi được cá thể hóa theo dữ liệu từng bệnh nhân, mô hình giúp bác sĩ kiểm tra, mô phỏng và đánh giá rủi ro trước khi vào phòng mổ.
Hoạt động của trái tim nhân tạo. Video:Nhóm nghiên cứu
Theo PGS Đỗ Thanh Nhỏ, tim nhân tạo giúp thử nghiệm van tim nhân tạo, huấn luyện kỹ thuật can thiệp, phát triển công cụ phẫu thuật và dự đoán hiệu quả thiết bị trước cấy ghép. Một ứng dụng quan trọng khác là mô phỏng suy tim phân suất tống máu bảo tồn - dạng bệnh chiếm 50% ca suy tim nhưng khó tái hiện. "Bằng cách điều khiển độ giãn của cơ tim, chúng tôi có thể tái tạo áp lực giống hệt bệnh nhân thật", ông giải thích.
Bệnh tim mạch là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu, với hơn 19 triệu người, chiếm hơn 30% ca tử vong, theo Tổ chức y tế thế giới (WHO). Đến năm 2050, số ca mắc bệnh tim mạch có thể tăng lên 729,5 triệu. Tại Việt Nam, mỗi năm có khoảng 261.000 ca tử vong do bệnh tim mạch. Ước tính có từ 300.000 đến 1,6 triệu người Việt đang phải sống chung với suy tim. "Mục tiêu của tôi là góp phần thay đổi tương lai chăm sóc sức khỏe trong nhiều thập kỷ tới", PGS Đỗ Thanh Nhỏ nói.
Sinh ra tại Gò Dầu, Tây Ninh, trong gia đình làm nông, PGS Nhỏ từng theo học lớp Kỹ sư tài năng ở Đại học Bách khoa TP HCM, sau đó làm tiến sĩ robot phẫu thuật tại Đại học Công nghệ Nanyang (Singapore) và nghiên cứu sinh sau tiến sĩ tại Mỹ.
Giờ đây, ông là Phó giáo sư Scientia tại Đại học New South Wales (UNSW) Sydney, đồng làm Giám đốc Phòng thí nghiệm Robot Y tế của trường này. Ông cũng là nhà phát minh với 12 bằng sáng chế quốc tế, trong đó có một số phát minh đã được cấp phép hoặc thương mại hóa.
Nhiều chủ nhân được vinh danh giải VinFuture sau đó tiếp tục được xướng tên ở giải Nobel, phản ánh sự ghi nhận xứng đáng đối với những nghiên cứu có ảnh hưởng sâu rộng đến nhân loại.
Katalin Kariko và Drew Weissman
Khi thế giới đang đương đầu với đại dịch Covid-19, VinFuture trao giải chính mùa đầu tiên (năm 2021) cho nhóm ba nhà khoa học phát triển công nghệ mRNA, nền tảng giúp tạo ra vaccine mang lại lợi ích cho hàng tỷ người trên Trái Đất.
Sau đó, TS Katalin Kariko - "mẹ đẻ" công nghệ mRNA, nhà khoa học tại công ty BioNTech (Mỹ) và GS Drew Weissman - nhà khoa học nghiên cứu vaccine tại Đại học Pennsylvania, tiếp tục được vinh danh trong lễ công bố giải Nobel Y Sinh 2023. "Bằng những phát hiện đột phá, hai nhà khoa học đã góp phần quan trọng vào công cuộc phát triển vaccine với tốc độ chưa từng có trong thời kỳ đại dịch", Hội đồng Nobel ghi nhận.
TS Kariko tập trung nghiên cứu RNA thông tin (mRNA), vật liệu di truyền mang chỉ thị DNA cho bộ máy tạo protein trong mỗi tế bào. Bà tin chắc mRNA có thể dùng để hướng dẫn tế bào tự sản xuất thuốc, bao gồm vaccine. Trong khi đó, GS Weissman đã dành hơn 15 năm nghiên cứu về RNA nhằm sản xuất vaccine với một niềm tin lớn vào khả năng chữa bệnh dường như vô tận của mRNA tùy chỉnh.
Tại lễ trao giải VinFuture, bà Kariko bày tỏ lòng biết ơn tới các nhà sáng lập, hội đồng giải thưởng và nhận xét: "Giải thưởng này là điểm sáng về khoa học công nghệ và hợp tác quốc tế".
Ba nhà khoa học (từ trái sang phải) Pieter Rutter Cullis, Drew Weissman, Katalin Kariko trong lễ trao giải VinFuture mùa đầu tiên. Ảnh: Giang Huy
Omar M. Yaghi
Cũng trong mùa đầu tiên năm 2021, VinFuture trao giải đặc biệt dành cho "Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới" đối với công trình về vật liệu khung kim loại - hữu cơ (MOF) của GS Omar M. Yaghi, nhà hóa học tại Đại học California, Berkeley.
Các vật liệu MOF có thể đạt diện tích bề mặt lên tới 6.500 m2 chỉ với một gram, mang lại nhiều ứng dụng hữu ích như thu giữ CO2, tạo ra nước từ không khí và lưu trữ hydro trong các vật chứa nhỏ gọn.
Theo đánh giá của Hội đồng Giải thưởng VinFuture năm 2021, vật liệu mới MOF có thể thay đổi cuộc sống của hàng triệu người đang sinh sống tại những nơi khan hiếm nguồn nước sạch, giúp tự chủ về nguồn nước và nâng cao chất lượng cuộc sống hàng ngày.
Năm nay, ông tiếp tục được trao giải Nobel Hóa học danh giá cùng hai nhà khoa học khác với nghiên cứu về MOF. "Bộ khung kim loại - hữu cơ có tiềm năng khổng lồ, mang đến nhiều cơ hội chưa từng thấy để tùy chỉnh vật liệu với chức năng mới", Heiner Linke, chủ tịch Hội đồng Nobel về Hóa học, nhận xét.
GS Omar M. Yaghi (giữa) nhận giải đặc biệt của VinFuture. Ảnh: Giang Huy
Demis Hassabis và John Jumper
Năm 2022, giải đặc biệt dành cho "Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới" của VinFuture thuộc về GS Demis Hassabis và John Jumper với nghiên cứu về hệ thống AI AlphaFold. Hai nhà khoa học từ Google DeepMind đã phát triển AlphaFold 2, sử dụng phương pháp học sâu để dự đoán cấu trúc protein với độ chính xác ở mức nguyên tử. Họ sản xuất và cung cấp công khai cơ sở dữ liệu về cấu trúc của hơn 200 triệu protein, giúp hàng nghìn nhà khoa học giải quyết những vấn đề ảnh hưởng đến nhiều quốc gia và cộng đồng.
Hai năm sau, công trình AlphaFold 2 được trao giải Nobel Hóa học. "Công trình giúp hoàn thành giấc mơ từ 50 năm trước là dự đoán cấu trúc protein từ chuỗi axit amin", Heiner Linke, chủ tịch Hội đồng Nobel Hóa học, chia sẻ.
AlphaFold 2 giúp nâng cao hiểu biết về các bệnh nhiệt đới dễ bị lãng quên (Neglected tropical diseases - NTDs) vì cấu trúc protein chưa biết của chúng là rào cản trong việc chữa trị. Ngoài ra, hệ thống có thể giúp tìm ra những protein và enzyme phân hủy chất thải nhựa công nghiệp hoặc thu giữ carbon từ khí quyển hiệu quả.
Nhà khoa học Demis Hassabis và John Jumper nhận giải đặc biệt VinFuture cho "Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới" năm 2022. Ảnh: VinFuture
M. Stanley Whittingham
Khác với những trường hợp trên, GS M. Stanley Whittingham từ Đại học Binghamton, Đại học bang New York, là chủ nhân giải Nobel Hóa học 2019 trước khi nhận giải thưởng chính VinFuture năm 2023 cho nghiên cứu về pin lithium-ion.
GS Whittingham khám phá ra nguyên lý hoạt động của pin lithium-ion và xác định vai trò của ion lithium như một chất mang điện tích hiệu quả. Đóng góp của ông rất quan trọng cho sự phát triển của loại pin này, vốn góp mặt trong mọi thứ, từ điện thoại di động, laptop đến xe điện. Loại pin này đã đặt nền móng cho xã hội không dây và không nhiên liệu hóa thạch, đem lại lợi ích lớn cho nhân loại.
Tại lễ trao giải VinFuture năm 2023, GS Whittingham tri ân đồng nghiệp lẫn nhà khoa học trong lĩnh vực năng lượng tái tạo. "Nỗ lực của họ giúp chúng ta hướng đến hệ sinh thái bền vững hơn, tăng cường sức khỏe thế hệ con cháu trong tương lai", ông nói và cảm ơn gia đình đã ủng hộ trong mọi bước đi.
GS M. Stanley Whittingham. Ảnh: Văn Lưu
Geoffrey E. Hinton
GS Geoffrey E. Hinton từ Đại học Toronto gây tiếng vang lớn khi nhận cả giải Nobel Vật lý và giải thưởng chính VinFuture trong năm 2024 cho nghiên cứu mang tính nền tảng về mạng neuron nhân tạo, giúp phát triển thuật toán học sâu. Bằng cách tinh chỉnh kiến trúc của các mạng neuron và sử dụng các tập dữ liệu lớn để huấn luyện chúng, ông mở ra những hướng đi mới cho nghiên cứu và ứng dụng AI, tạo tiền đề cho những tiến bộ trong phát triển các mô hình AI và hệ thống tự động.
Hinton được thông báo nhận giải Nobel Vật lý 2024 cùng GS John J. Hopfield ngày 8/10. Ellen Moons, chủ tịch Hội đồng Nobel Vật lý đánh giá: "Công trình của những người đoạt giải đã mang lại lợi ích lớn lao. Trong vật lý, chúng tôi sử dụng mạng thần kinh nhân tạo trong nhiều lĩnh vực, ví dụ như phát triển vật liệu mới với các đặc tính nhất định".
Chỉ hai tháng sau, vào ngày 6/12, GS Hinton cùng 4 nhà khoa học khác nhận giải thưởng chính VinFuture 2024 trong buổi lễ diễn ra tại Hà Nội. Ông nhận xét giải thưởng VinFuture có tính linh hoạt và những hạng mục độc đáo để vinh danh các phát kiến giúp cải thiện cuộc sống nhân loại. "Ngoài giải thưởng chính, VinFuture còn có các giải đặc biệt mang ý nghĩa khác nhau. Đó là ý tưởng mới mẻ và hữu ích. Đặc biệt, các giải thưởng đều có giá trị lớn về mặt tiền thưởng", ông cho biết.
Giáo sư Geoffrey E. Hinton gửi video chia sẻ cảm xúc khi biết tin được giải thưởng. Video: VinFuture
Theo VinFuture, việc nhiều chủ nhân giải thưởng được vinh danh tại giải Nobel minh chứng cho khả năng nhận diện sớm các phát minh có sức ảnh hưởng toàn cầu, khẳng định tầm nhìn của VinFuture trong xu hướng phát triển khoa học công nghệ thế giới.
GS Sir Richard Friend, Chủ tịch Hội đồng Giải thưởng VinFuture, cho rằng thông qua việc nâng cao nhận thức về những đột phá trong khoa học và công nghệ, "chúng ta có thể phá bỏ các rào cản, tạo sự chú ý cho những phát triển mới và truyền cảm hứng cho các thế hệ tương lai".
Năm ngoái, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhận xét VinFuture là sự kiện có ý nghĩa quan trọng, tiếp tục vinh danh các công trình nghiên cứu và phát minh mang tính đột phá, tác động sâu rộng, giúp nhân loại vượt qua khó khăn và chạm tới những đỉnh cao mới".
Giải thưởng VinFuture do Vingroup sáng lập năm 2020, vinh danh các phát minh khoa học công nghệ đột phá có tiềm năng tạo ra những thay đổi ý nghĩa trong cuộc sống. Hàng năm, giải thưởng có tổng giá trị 4,5 triệu USD (hơn 118 tỷ đồng), bao gồm một giải thưởng chính (Grand Prize) trị giá 3 triệu USD (khoảng gần 79 tỷ đồng) và ba giải đặc biệt, mỗi giải trị giá 500.000 USD (hơn 13 tỷ đồng), dành cho các nhà khoa học nữ, nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển và nhà khoa học có thành tựu nổi bật trong các lĩnh vực mới.
Năm nay Tuần lễ Khoa học công nghệ VinFuture diễn ra từ ngày 2/12 đến 6/12 tại Hà Nội. Trong tuần lễ này nhiều nhà khoa học hàng đầu thế giới sẽ đến Việt Nam cùng thảo luận về những công nghệ tương lai, mở ra hướng tiếp cận mới về AI, công nghệ robot và tự động hóa, y sinh, di truyền học, nông nghiệp và năng lượng xanh.
Nhà máy Everett tại bang Washington là cơ sở sản xuất máy bay lớn nhất của Boeing, nơi khai sinh những cỗ máy mang tính biểu tượng của ngành hàng không Mỹ.
Boeing sở hữu mạng lưới nhà máy trên khắp nước Mỹ, chuyên sản xuất máy bay thương mại, hàng hóa và quân sự. Trong số đó, nhà máy Everett được thành lập cho dòng máy bay 747 từ năm 1967 và đang sản xuất 767, 777. Gần đây, nhà máy bắt đầu sản xuất dòng 777X - thế hệ máy bay thân rộng cỡ lớn mới nhất và tiên tiến nhất của công ty.
Quy trình lắp ráp máy bay
Nhà máy Everett trải dài gần một km, rộng khoảng 500 m, với diện tích sàn 399.000 m2 và thể tích bên trong 13,3 triệu m3, trở thành tòa nhà có thể tích lớn nhất thế giới. Khu vực Everett thường được mô tả như một "thành phố thu nhỏ", với trạm cứu hỏa, phòng khám y tế, khu thể thao, nhà hàng và quán cà phê phục vụ hàng chục nghìn nhân viên.
Thiết kế của nhà máy hỗ trợ thông gió tự nhiên và kiểm soát không khí. Vào mùa hè, các nhóm nhân viên mở và đóng cửa nhà máy để tối ưu luồng không khí. Bên trên là 26 cần cẩu di chuyển qua hệ thống đường ray dài 72 km, tổng sức nâng gần 860 tấn. Bốn cửa hangar có kích thước 91 x 25 m và hai cửa hangar có kích thước 107 x 25 m, xấp xỉ một sân bóng bầu dục Mỹ.
Từ các bãi đỗ xe bên ngoài, nhân viên gồm kỹ sư và kỹ thuật viên được đưa vào khu vực sản xuất bằng xe trung chuyển và có thể di chuyển bằng cách đi bộ, xe điện hoặc xe ba bánh.
Khi tham quan, khách phải mặc áo phản quang, đeo kính bảo hộ và giày mũi kín, không được phép đi dép sandal để tránh những nguy cơ liên quan đến thiết bị.
Một chiếc 777-9 đang hoàn thiện. Ảnh: Anh Duy
Dòng máy bay Boeing 777X hiện nay có hai biến thể chở khách: 777-8 và 777-9. Với thiết kế thông thường, 777-8 có sức chứa 395 hành khách với phạm vi hoạt động 16.190 km, trong khi 777-9 lần lượt là 426 và 13.510 km. Boeing cũng cung cấp máy bay chở hàng 777-8 hai động cơ mới nhất và lớn nhất thế giới.
Chia sẻ với VnExpress, ông Nicholas Batkoski, Giám đốc Trung tâm Lắp ráp thân máy bay thuộc chương trình 777/777X, cho biết cơ sở Everett hiện sản xuất khoảng bốn chiếc 777 và 777X mỗi tháng, với 35.000 nhân viên, kỹ sư và kỹ thuật viên làm việc theo ca. Mỗi nhân viên đảm nhận từ 3 đến 8 nhiệm vụ trên dây chuyền của mình.
Các bộ phận lớn của dòng 777/777X, bao gồm thân giữa và thân sau, phần mũi, cánh đứng và cánh ngang, cũng như động cơ GE9X, được sản xuất tại nhiều cơ sở của Boeing và các nhà cung cấp trên khắp nước Mỹ và toàn cầu, sau đó được vận chuyển đến Everett bằng xe tải, tàu hỏa và đường biển.
Máy bay được lắp ráp từng phần trong nhà máy Everett. Ảnh: Anh Duy
Cần cẩu trên cao nâng các phần thân trước, giữa và sau vào khu vực sản xuất và đặt lên khuôn để bắt đầu quy trình lắp ráp cuối. Robot di chuyển những phần này qua từng vị trí, nơi kỹ thuật viên lắp đặt hệ thống dây điện và thiết bị, bao gồm ghế ngồi, bếp và nhà vệ sinh, đồng thời thực hiện kiểm tra. Cánh được gắn vào thân giữa, sau đó kỹ thuật viên nối phần này với thân trước và thân sau, tạo thành một thân máy bay dài 70 mét.
Khi hoàn thiện phần thân và nội thất, hai động cơ được gắn dưới cánh. Máy bay sau đó được chuyển đến cơ sở gần đó để sơn, tiếp nhiên liệu và kiểm tra rồi lăn ra đường băng sân bay Paine Field để bay thử.
Công nghệ tiên tiến trên dòng 777X
Bên trong nhà máy Everett, máy bay 777-9 rất dễ nhận ra nhờ cánh gập. Là máy bay cỡ lớn, mỗi đầu cánh dài 3,6 mét được thiết kế gập lên sau khi hạ cánh để giảm sải cánh từ gần 71,8 xuống còn 64,8 mét, giúp máy bay có thể lăn và đỗ tại các sân bay hiện có. Đây là máy bay thương mại đầu tiên trên thế giới có cơ chế này.
Theo Boeing, 777-8 và 777-9 ra đời sau khi nghiên cứu trong thời gian dài, kết hợp những điểm mạnh của các dòng 777 và 787 và bổ sung nhiều đổi mới để tạo ra trải nghiệm bay của tương lai.
Không giống nhiều máy bay thương mại lớn có hơn 400 ghế, dùng bốn động cơ và tiêu thụ nhiều nhiên liệu, 777X là máy bay hai động cơ, mang lại chi phí vận hành thấp nhất tính trên mỗi ghế trong các dòng máy bay thương mại.
Máy bay dòng 777X cánh gập đang chờ bay thử nghiệm. Ảnh: Anh Duy
Dòng 777X cũng được nâng cấp mạnh về kỹ thuật và công nghệ, bao gồm cánh làm từ vật liệu composite sợi carbon giúp tăng độ bền nhưng giảm trọng lượng. Cùng với động cơ GE9X mới và vỏ động cơ có dòng chảy tầng tự nhiên sẽ giúp 777-9 giảm 20% mức tiêu thụ nhiên liệu và khí thải, đồng thời giảm 40% tiếng ồn so với những máy bay mà nó sẽ thay thế. Boeing cho biết đây là loại động cơ thương mại tiên tiến và tiết kiệm nhiên liệu nhất hiện nay.
Khoang cabin có độ ẩm cao hơn, trang bị hệ thống điều áp tối ưu cho sự thoải mái của hành khách, ánh sáng tự nhiên và hệ thống đèn LED đa dạng hơn so với các dòng máy bay khác. Ngăn hành lý phía trên có dung tích gấp đôi, giúp cabin gọn gàng và cho tầm nhìn thoáng.
Dù đang trong giai đoạn bay thử và chưa hoạt động thương mại, Boeing cho biết đã nhận hơn 565 đơn đặt hàng cho 777X từ các hãng hàng không hàng đầu thế giới.
Boeing cũng đang sản xuất dòng máy bay 737 thân hẹp và mẫu thân rộng như 767 và 787 Dreamliner. Năm 2024, bộ phận máy bay thương mại của Boeing tạo ra 22,8 tỷ USD doanh thu và sử dụng hơn 50.000 nhân viên. Máy bay Boeing hiện chiếm gần một nửa đội bay thương mại toàn cầu, với hơn 14.000 chiếc đang hoạt động.
