Nhà máy của Sinopec ở Tân Cương sử dụng điện Mặt Trời để sản xuất 10.000 tấn hydro/năm trong giai đoạn đầu và sẽ tăng dần lên 20.000 tấn hydro/năm.
Bể hình cầu chứa hydro tại nhà máy ở Khố Xa. Ảnh: CFP
Nhà máy hydro xanh lớn nhất Trung Quốc hoạt động bằng năng lượng Mặt Trời bắt đầu vận hành sau khi tấm pin quang năng đầu tiên được lắp đặt ở Khố Xa, khu tự trị Tân Cương, Duy Ngô Nhĩ hôm 30/8. Cơ sở có thể sản xuất hydro mà không thải carbon, thay thế phương pháp cũ sử dụng khí tự nhiên, theo CGTN.
Cơ sở hydro xanh mới dự kiến giảm 485.000 tấn khí carbon dioxide mỗi năm, đánh dấu bước đột phá trong nỗ lực cắt giảm khí thải của Trung Quốc. Cánh đồng pin quang năng trải rộng trên khu vực tương đương 900 sân bóng đá ở nhà máy. Nhờ khí hậu địa phương cung cấp năng lượng Mặt Trời dồi dào, nhà máy có thể sản xuất gần 600 triệu kilowatt giờ điện hàng năm.
Cả mặt trước và mặt sau của pin quang năng đều có thể hấp thụ ánh sáng Mặt Trời và sản xuất điện, giúp tổng lượng điện tăng 3 - 5%. Máy điện phân, thiết bị quan trọng trong sản xuất hydro, được nâng cấp để tiết kiệm diện tích và giảm chi phí. Dự án sử dụng 52 máy điện phân có hiệu suất và công suất cao. Các kỹ thuật viên có một hệ thống tự phát triển để đảm bảo nguồn điện Mặt Trời ổn định cho sản xuất hydro.
Là công ty hóa dầu duy nhất của tập đoàn Sinopec ở Tân Cương, công ty Tahe cung cấp khoảng 70% nguồn xăng dầu ở miền nam Tân Cương. Tuy nhiên, hydro sử dụng trong quá trình lọc dầu hiện nay thải ra lượng lớn carbon dioxide. Thay thế phương pháp sản xuất hydro qua khí tự nhiên bằng quang điện sẽ góp phần quan trọng giảm khí thải.
"Hai cơ sở sản xuất hydro qua khí tự nhiên sẽ ngừng hoạt động, giúp tiết kiệm 24.000 tấn khí tự nhiên. Bước tiếp theo là tăng cường sản xuất hydro bằng năng lượng Mặt Trời", Liu Ziying, phó giám đốc quản lý sản xuất ở công ty Tahe, nhấn mạnh. Sự chuyển dịch của ngành công nghiệp hóa chất đóng vai trò chủ chốt để đạt mục tiêu không thải carbon. Khí thải chứa carbon của ngành công nghiệp hóa chất trên toàn quốc chiếm khoảng 20% khí thải công nghiệp của Trung Quốc.
Nhiều con cái thuộc loài cá mập đầu búa lớn tập trung gần hai đảo san hô Rangiroa và Tikehau, có thể liên quan đến săn mồi và sinh sản.
Mùa hè năm 2020 và 2021, 54 con cá mập đầu búa cái tụ tập quanh hai đảo san hô ở vùng Polynesia thuộc Pháp. Ảnh: Alastair Pollock Photography/Getty
Các nhà khoa học phát hiện một nhóm cá mập đầu búa lớn (Sphyrna mokarran) gồm toàn con cái tụ tập một cách khác thường ở vùng biển nhiệt đới của vùng Polynesia thuộc Pháp vào mỗi mùa hè suốt hơn một thập kỷ, với số lượng đạt đỉnh điểm vào dịp trăng tròn. Phát hiện mới công bố trên tạp chí Frontiers in Marine Science hôm 29/8.
Cá mập đầu búa tụ tập vào mùa hè ở Nam bán cầu (tháng 12 - 3), xung quanh các vùng nước thoáng ở hai đảo san hô Rangiroa và Tikehau thuộc quần đảo Tuamotu. Đảo san hô là hòn đảo hoặc rạn san hô vòng tròn bao quanh một đầm phá, hình thành khi đất bị xói mòn và chìm xuống dưới bề mặt đại dương.
Hè năm 2020 và 2021, nhóm nghiên cứu phát hiện 54 con cái thuộc loài cá mập đầu búa lớn và một con chưa xác định được giới tính xung quanh hai đảo san hô (2 đảo này cách nhau 15 km). Họ cho biết, hơn một nửa số cá mập là những "cư dân theo mùa", nghĩa là chúng ở đó tối đa 6 ngày một tháng trong tối đa 5 tháng.
Theo nghiên cứu, những con cá mập cái gần đảo san hô Rangiroa chủ yếu tập trung tại một địa điểm gọi là "cao nguyên cá mập đầu búa" - một khu vực sâu 45 - 60 m. Các chuyên gia chủ yếu bắt gặp chúng di chuyển độc lập với nhau quanh đáy cao nguyên.
Cá mập đầu búa lớn được xếp vào nhóm động vật cực kỳ nguy cấp trong Sách Đỏ của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN). Chúng là loài sống đơn độc, nên việc nhiều con cái cùng xuất hiện quanh hai đảo san hô Rangiroa và Tikehau cho thấy khu vực này là một điểm tụ tập. Nhiều khả năng chúng không có quan hệ với nhau mà bị thu hút đến đó do các yếu tố bên ngoài. Các yếu tố này dường như liên quan đến chu kỳ Mặt Trăng và sự hiện diện của cá đuối đại bàng đốm trắng (Aetobatus ocellatus).
Cá mập tập trung đông nhất vào những ngày trước và sau thời điểm trăng tròn trong hai mùa hè năm 2020 và 2021. Ảnh: Gerard Soury/Getty
Cá mập đầu búa lớn tập trung đông nhất vào những ngày xung quanh thời điểm trăng tròn trong cả hai mùa hè. Nhóm nghiên cứu cho rằng nguyên nhân có thể là ánh trăng sáng hơn giúp chúng săn mồi quanh đảo san hô vào ban đêm tốt hơn. Ngoài ra, cũng có khả năng chúng phản ứng với những thay đổi trong từ trường Trái Đất khi Mặt Trăng thay đổi.
Sự tụ tập của cá mập đầu búa lớn quanh hai đảo san hô trùng với thời gian nhiều con cá đuối đại bàng đốm trắng đổ xô tới đầm phá để sinh sản. Cá mập đầu búa lớn săn loài cá đuối này và mùa giao phối của chúng là một sự kiện được đoán trước mà những kẻ đi săn cố gắng quấy nhiễu.
Ngoài ra, nhiệt độ nước tăng sau những tháng mùa đông cũng có thể thu hút cá mập đầu búa lớn kéo đến quần đảo Tuamotu. Nhóm nhà khoa học so sánh quan sát của họ với dữ liệu dài hạn được thu thập trên các đảo san hô và nhận thấy, một số con quay lại vào mọi mùa hè trong suốt 12 năm. Họ xác định thêm 30 con đực và cái từ dữ liệu cũ, đồng thời nhận thấy các con đực chủ yếu xuất hiện từ tháng 8 đến tháng 10 thay vì mùa hè. Như vậy, cá mập đầu búa lớn đực vẫn ở cách xa địa điểm mà con cái sống ở Nam bán cầu trong mùa hè, điều này có thể liên quan đến thời kỳ sinh sản.
Đầm phá, với vùng nước nông ấm áp được bảo vệ, là nơi sinh sản của nhiều loài cá mập. Nhóm chuyên gia chưa thể xác nhận điều này trong nghiên cứu mới, nhưng họ đang nghiên cứu sâu hơn để xác định xem liệu hai đảo san hô Rangiroa và Tikehau có phải là nơi sinh sản của cá mập đầu búa lớn hay không.
Đây là siêu trăng thứ ba và gần nhất trong số 4 đợt liên tiếp vào các tháng 7,8 và 9 năm 2023. Ở khoảng cách 357.344 km từ Trái Đất, đây là siêu trăng lớn và sáng nhất năm, dù chỉ gần hơn 33 km so với siêu trăng hôm 1/8 (357.311 km).
Người quan sát cũng không cần chuẩn bị bất cứ dụng cụ bảo vệ mắt nào khi ngắm Trăng, tuy nhiên nếu điều kiện không thuận lợi (khi trời có mây hoặc bầu trời quá ô nhiễm), bạn có thể không quan sát được hiện tượng này. Ảnh: Vũ Anh
Các chuyên gia phục dựng khuôn mặt của người đàn ông Trung Cổ mắc hội chứng lùn khai quật tại Ba Lan cách đây 33 năm.
Bản phục dựng khuôn mặt của người đàn ông Trung Cổ cao 115 cm. Ảnh: bioRxiv
Nhóm nghiên cứu, trong đó có hai chuyên gia Marta Krenz-Niedbala và Sylwia Lukasik tại Đại học Adam Mickiewicz, giải thích cách họ tạo ra mô hình 3D của hộp sọ người đàn ông mắc hội chứng lùn trong nghiên cứu mới công bố trên cơ sở dữ liệu bioRxiv, IFL Science hôm 30/8 đưa tin. Hộp sọ được khai quật trong một nghĩa địa ở Lekno, Ba Lan, vào năm 1990, thuộc về một người đàn ông Trung Cổ.
Không lâu sau khi khai quật, các chuyên gia chẩn đoán người này mắc hội chứng lùn achondroplastic (ACH) - dạng loạn sản xương phổ biến nhất, xảy ra ở khoảng 4 trong 100.000 ca sinh. Người đàn ông Trung Cổ chết khi khoảng 30 - 45 tuổi, cao 115 cm và sống vào khoảng thế kỷ 9 - 11.
Để phục dựng, nhóm chuyên gia xoay nhẹ xương 360 độ trên một chiếc bàn xoay và quét nhiều góc khác nhau theo thời gian thực, thu thập dữ liệu về toàn bộ hộp sọ, trừ hai chiếc răng lung lay không được quét. Sau khi quét hình ảnh hộp sọ, họ thêm những vật đánh dấu độ dày mô mềm ở 31 điểm giải phẫu học, sử dụng dữ liệu lấy từ các bản quét siêu âm của người sống.
Để liên kết mô mềm và xương với nhau, nhóm nghiên cứu xếp chồng bản quét khuôn mặt của một người hiến tặng lên trên mẫu vật cổ xưa. Người hiến tặng này không mắc hội chứng lùn nên nhóm nghiên cứu đã phải làm biến dạng hộp sọ, khiến nó tương thích với hộp sọ của người đàn ông Trung Cổ.
"Theo hiểu biết của chúng tôi, chưa có bất kỳ bản phục dựng khuôn mặt nào khác của một cá nhân mắc hội chứng lùn, nên có thể coi đây là nghiên cứu đầu tiên thuộc loại này trên thế giới", nhóm chuyên gia cho biết.
Kỹ thuật tái tạo khuôn mặt vẫn đang trong quá trình phát triển nhưng đã được áp dụng thành công để làm sống lại nhiều nhân vật từ quá khứ xa xôi, giúp giới khoa học hiểu thêm về con người thời xưa. Tháng 6, nghiên cứu mới xuất bản trên sách điện tử OrtogOnline miêu tả quá trình các chuyên gia tái tạo khuôn mặt của một cá nhân thuộc loài Homo floresiensis, chi Homo (chi Người), sống cách đây 50.000 năm và hiện đã tuyệt chủng.
Một vệ tinh cũ hơn 30 tuổi của Liên Xô bị phá hủy trên quỹ đạo cao 1.400 km, có thể do va chạm với rác vũ trụ.
Minh họa rác vũ trụ bay trên quỹ đạo Trái Đất. Ảnh: EvgeniyShkolenko/Getty
Nhà vật lý thiên văn kiêm chuyên gia về rác vũ trụ Jonathan McDowell thông báo trên mạng xã hội X (trước đây là Twitter) rằng vệ tinh Liên Xô, Kosmos-2143 hoặc Kosmos-2145 (cùng phóng năm 1991), vừa bị phá hủy, Space hôm 30/8 đưa tin. Sự kiện cho thấy tình hình nguy hiểm trên quỹ đạo Trái Đất, nơi những vật thể cũ tích tụ trong hơn 60 năm con người khám phá không gian đang trở thành mối đe dọa với vệ tinh và tàu vũ trụ mới.
"Một vụ va chạm quỹ đạo có thể đã xảy ra: 7 mảnh vỡ không gian được xác định từ một vệ tinh liên lạc đã ngừng hoạt động của Liên Xô phóng vào năm 1991. Các mảnh vỡ có vẻ thuộc về Kosmos-2143 hoặc Kosmos-2145, hai trong số 8 vệ tinh Strela-1M từng phóng trên cùng một tên lửa", McDowell cho biết.
Các vệ tinh Liên Xô cũ và tầng tên lửa đã qua sử dụng ở độ cao trên 800 km là mối bận tâm lớn với giới nghiên cứu. Chúng quá cao nên khó hạ xuống do quá trình hạ quỹ đạo tự nhiên nhờ lực cản của khí quyển và từng gây ra vài sự cố.
Các nhà nghiên cứu chưa rõ, và có thể sẽ không bao giờ biết được nguyên nhân chính xác khiến vệ tinh Liên Xô bị vỡ. Radar trên Trái Đất chỉ theo dõi được những vật thể lớn hơn 10 cm. Theo Cơ quan Vũ trụ châu Âu (ESA), khoảng 34.550 vật thể như vậy đang tồn tại trên quỹ đạo Trái Đất.
Ngoài những mảnh rác vũ trụ khả kiến (nhìn thấy được), khoảng 1 triệu mảnh có kích thước 1 - 10 cm và 130 triệu mảnh nhỏ hơn 1 cm vẫn đang bay trong không gian, theo ước tính của ESA. Khi radar ghi nhận một vật thể đủ lớn bay tới gần vệ tinh đang hoạt động, nhà vận hành sẽ nhận được cảnh báo và có thể di chuyển vệ tinh ra khỏi vùng nguy hiểm. Nhưng không có cảnh báo nào cho những mảnh rác quá nhỏ, dù chúng cũng có thể gây thiệt hại nghiêm trọng.
Nhiều năm qua, giới khoa học đã cảnh báo về lượng rác vũ trụ ngày càng tăng trên quỹ đạo Trái Đất. Một số người lo ngại Hội chứng Kessler sắp xảy ra. Được đặt tên theo nhà vật lý từng làm việc tại NASA Donald Kessler, Hội chứng Kessler dự đoán rằng số lượng mảnh vỡ ngày càng tăng cuối cùng sẽ khiến vùng không gian quanh Trái Đất trở nên không sử dụng được vì mỗi vụ va chạm lại tạo ra thêm hàng loạt mảnh vỡ và dẫn đến các vụ va chạm nối tiếp.
Người yêu thiên văn sẽ được chiêm ngưỡng hiện tượng siêu trăng, xuất hiện ngày 30 và đạt cực đại đêm 31/8, với Mặt Trăng ở trạng thái lớn và sáng nhất năm 2023.
Tháng 8 được xem là một "bữa tiệc" thiên văn khi có 2 lần siêu trăng xuất hiện trên bầu trời. Trăng Xanh, lần trăng tròn thứ hai trong tháng 8, chỉ cách Trái Đất 357.344 km. "Tại Việt Nam, siêu trăng có thể trông to hơn và sáng hơn khoảng 7% so với Mặt Trăng tròn thông thường", theo ông Đặng Vũ Tuấn Sơn, Chủ tịch Hội Thiên văn và Vũ trụ học Việt Nam (VACA).
Siêu trăng diễn ra lúc 1h35 rạng sáng ngày 31/8 (tức 8h35, giờ Hà Nội). Đây không phải là thời gian thuận lợi để ngắm nhìn siêu trăng, do vẫn còn ánh sáng Mặt Trời. Tuy nhiên, người dân ở Việt Nam vẫn có thể chiêm ngưỡng Mặt Trăng ở trạng thái gần như tròn nhất. Ông Sơn lý giải, sự biến đổi pha của Mặt Trăng là liên tục bởi nó không "nhảy" thành bước trên quỹ đạo và dịch chuyển liên tục, vì thế trăng tròn là một điểm chứ không phải một ngày. Bởi vậy tối 30 và tối 31/8, Mặt Trăng về cơ bản là tròn như nhau đối với người quan sát tại Việt Nam.
Lần trăng tròn này được gọi là siêu trăng (supermoon), vì trăng tròn vào đúng thời điểm nó ở rất gần cận địa (điểm gần Trái Đất nhất trên quỹ đạo của nó). Vào những đêm như vậy, chúng ta thấy Mặt Trăng sẽ lớn hơn một chút và sáng hơn thông thường.
Ảnh chụp Mặt Trăng gần tròn hôm 30/8. Ảnh: Đặng Vũ Tuấn Sơn.
Quan sát sự kiện này hoàn toàn như đối với trăng tròn thông thường, tức là chỉ cần trời ít mây, đủ để nhìn thấy Mặt Trăng. Người quan sát cũng không cần chuẩn bị bất cứ dụng cụ bảo vệ mắt nào khi quan sát. Ông cho biết thêm, sẽ không tạo sự khác biệt quá rõ rệt nếu điều kiện quan sát không thuận lợi (khi trời có mây hoặc bầu trời quá ô nhiễm).
Theo quan niệm văn hóa của một số quốc gia phương Tây, lần Trăng tròn thứ hai trong cùng một tháng được gọi là Trăng Xanh (Blue Moon). Việc xuất hiện hai lần trăng tròn liên tiếp trong cùng một tháng, ông Sơn nhận định "không quá hiếm". Theo chu kỳ tuần Trăng (khoảng thời gian giữa hai lần trăng tròn liên tiếp) là 29,53 ngày, trong khi tháng Dương lịch thường có 30 hoặc 31 ngày, khiến cho hai lần trăng tròn có thể rơi vào cả đầu và cuối tháng Dương lịch.
Ảnh chụp trăng tròn lúc 18h10 ngày 30/8 ở quận Nam Từ Liêm, Hà Nội. Ảnh: Vũ Anh
Ông nhấn mạnh thực tế Trăng Xanh chỉ là tên gọi mang tính văn hóa, Mặt Trăng không bao giờ có màu xanh mà gọi là Trăng Xanh của tháng. Cứ trung bình hơn một năm thì có một lần Trăng Xanh theo cách tính này. Tuy nhiên, để có 2 lần Trăng Xanh trong cùng một năm lại khá hiếm. Lần gần nhất Trăng Xanh xuất hiện trong cùng một năm là vào tháng 1 và tháng 3/2018 và lần tiếp theo sẽ là tháng 1 và tháng 3/2037.
Siêu trăng 2023 diễn ra 4 đợt liên tiếp vào các tháng 7,8 và 9. Vào đợt siêu trăng cuối cùng của năm 2023 hôm 28/9, Mặt Trăng sẽ bay cách Trái Đất 361.552 km. Năm 2024 chỉ có hai đợt siêu trăng, lần lượt vào các ngày 18/9 và 18/10.
Một loài vi khuẩn sản sinh khí methane có thể đẩy đại đa số sinh vật trên Trái Đất vào cảnh tuyệt chủng hàng loạt ở kỷ Permi.
Vi khuẩn Methanosarcina phát triển mạnh vào kỷ Permi và thải methane vào khí quyển. Ảnh: Perfect Lazybones
Trái Đất đã trải qua 5 đợt tuyệt chủng lớn. Trong số đó, sự kiện tuyệt chủng ở kỷ Permi có tên cuộc "Đại diệt vong" xóa sổ khoảng 70% loài sống trên đất liền và 96% sinh vật biển trên Trái Đất. Khoảng cách niên đại 10 triệu năm của than đá tạo ra quanh thời kỳ tuyệt chủng này chứng tỏ một lượng lớn cây cối hình thành than đá tuyệt chủng trong sự kiện và mất hàng triệu năm để phục hồi, theo IFL Science.
Tuy nhiên, tìm kiếm khoảng thời gian số lượng các loài giảm đột ngột từ dẫn liệu hóa thạch chỉ là phần dễ dàng. Giới khoa học đề xuất nhiều giả thuyết lý giải nguyên nhân dẫn đến cuộc đại tuyệt chủng, từ giải phóng khí methane dưới đáy biển tới va chạm tiểu hành tinh. Thông qua nghiên cứu đá ra đời trong sự kiện tuyệt chủng, các nhà nghiên cứu biết những đại dương và vùng nước nông thiếu oxy cuối kỷ Permi. Tình trạng thiếu oxy dường như góp phần gây ra sự kiện tuyệt chủng với hiệu ứng dây chuyền.
Vi sinh vật khử lưu huỳnh có thể tiến hành hô hấp yếm khí, sử dụng lưu huỳnh thay vì oxy và nhiều khả năng phát triển mạnh trong môi trường oxy thấp. Phụ phẩm hydro sulfua mà chúng tạo ra có thể giải phóng vào khí quyển, đầu độc thực vật và phá hủy tầng ozone, khiến sự sống tiếp xúc với lượng tia cực tím nguy hiểm trong khoảng 250 triệu năm, đồng thời làm Trái Đất ấm lên. Sự ấm lên của đại dương có thể làm methane đóng băng thoát vào khí quyển, dẫn tới vấn đề trầm trọng hơn.
Một cách giải thích khác cho sự kiện đại tuyệt chủng được nhóm nghiên cứu từ Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) đưa ra năm 2014. Daniel Rothman, giáo sư địa vật lý ở MIT, và cộng sự nhận thấy một loài vi khuẩn đơn bào tên Methanosarcina có thể tiêu hóa vật chất hữu cơ, tạo ra methane nhờ chuyển gene ngang từ vi khuẩn Clostridia.
Theo giả thuyết của họ, Methanosarcina phát triển mạnh vào thời kỳ này, phun methane vào khí quyển và gây gián đoạn chu kỳ carbon, cuối cùng thúc đẩy sự kiện tuyệt chủng. Quá trình hóa học liên quan tới vi khuẩn tạo ra methane gắn liền với kim loại nickel. Nhóm nghiên cứu xem xét trầm tích ở Nam Trung Quốc và tìm thấy lượng lớn nickel có thể chứng minh giả thuyết.
"Chuyển gene ngang dẫn tới thay đổi sinh địa hóa, núi lửa lớn đóng vai trò như chất xúc tác. Sự phổ biến của Methanosarcina đóng vai trò xáo trộn nồng độ CO2 và O2", nhóm nghiên cứu kết luận. "Gián đoạn sinh địa hóa nhiều khả năng lan rộng. Ví dụ, quá trình oxy hóa methane, làm tăng lượng lưu huỳnh, giải phóng hydro sulfua độc hại vào khí quyển, kéo theo tuyệt chủng trên đất liền".
Dù cần thêm bằng chứng để chứng minh giả thuyết, các nhà nghiên cứu nhấn mạnh phát hiện cho thấy độ nhạy cảm của Trái Đất đối với tiến hóa trong đời sống vi khuẩn. Nhóm nghiên cứu chưa thể xác định chính xác khi nào Methanosarcina tiến hóa để sinh ra phụ phẩm methane.
Chuyển xuống sống dưới lòng đất có thể giúp con người tránh nhiệt độ quá nóng hoặc quá lạnh do biến đổi khí hậu, nhưng cũng đi kèm nhiều thách thức.
Bảo tàng dưới lòng đất ở Coober Pedy. Ảnh: John W Banagan
Trong thế giới đang dần thay đổi với những sự kiện thời tiết ngày càng cực đoan, có thể đã đến lúc con người cần cân nhắc cách thích nghi như sống dưới lòng đất. Bao quanh bởi các khối đá và đất giúp hấp thụ và giữ nhiệt, nhiệt độ có thể duy trì ổn định hơn mà không cần dựa vào điều hòa hoặc máy sưởi hao điện, theo Science Alert.
Trong lịch sử, con người và cả động vật từng sống thoải mái dưới lòng đất. Ở thị trấn khai thác ngọc mắt mèo Coober Pedy tại Nam Australia, 60% dân số sống dưới lòng đất. Tên gọi Coober Pedy bắt nguồn từ cụm từ kupa piti trong tiếng thổ dân, có nghĩa là "người ở trong hố". Trong ngày hè nắng nóng 52 độ C và mùa đông lạnh tới 2 độ C, nơi ở dưới lòng đất của người dân trong thị trấn vẫn duy trì nhiệt độ 23 độ C. Nếu không có chỗ trú trong lớp đá tự nhiên, điều hòa nhiệt độ mùa hè sẽ rất tốn kém với nhiều người.
Ở bên trên mặt đất, nhiệt độ mùa hè có thể khiến chim chóc rơi từ trên trời xuống và thiết bị điện chập cháy. Nhưng dưới lòng đất, nhiều cư dân có chỗ ở khá sung túc với phòng khách ấm cúng, bể bơi và nhiều không gian khác chừng nào họ còn chịu đào xới. Các ngôi nhà phải ở độ sâu ít nhất 2,5 m dưới lòng đất để ngăn sụp mái. Bất chấp quy định trên, hiện tượng sụp mái thi thoảng vẫn xảy ra.
Vào thập niên 1960 và 1970, người dân địa phương tạo hố trên mặt đất bằng cuốc và thuốc nổ. Ngày nay, họ sử dụng dụng cụ đào công nghiệp. Việc đục đẽo những tảng đá lớn không mất nhiều thời gian miễn là đá sa thạch và bột kết mềm đến mức có thể rạch bằng dao nhíp. Tuy nhiên, đôi khi mọi người có thể đào nhầm sang nhà hàng xóm.
Năm 1963, một người đàn ông Thổ Nhĩ Kỳ dùng búa tạ đập tường tầng hầm trong lúc sửa nhà ở vùng Cappadocian. Sau khi những con gà liên tục biến mất bên trong hố, anh ta kiểm tra và phát hiện một mê cung đường hầm dưới lòng đất khổng lồ. Đó chính là thành phố thất lạc Derinkuyu.
Được xây sớm nhất vào năm 2000 trước Công nguyên, mạng lưới đường hầm 18 tầng đạt tới độ sâu 76 m dưới lòng đất với 15.000 trục đưa ánh sáng và không khí vào mê cung nhà thờ, chuồng gia súc, nhà kho và nhà ở được xây để chứa 20.000 người. Giới nghiên cứu cho rằng Derinkuyu được sử dụng gần như liên tục trong hàng nghìn năm như nơi trú ẩn trong chiến tranh. Nhưng thành phố ngầm bị bỏ hoang đột ngột vào thập niên 1920.
Trong khi nhiệt độ ngoài trời ở Cappadocia dao động từ 0 độ C vào mùa đông đến 30 độ C vào mùa hè, nhiệt độ của thành phố dưới lòng đất vẫn mát mẻ ở 13 độ C. Điều này khiến công trình rất lý tưởng để bảo quản rau củ quả. Ngày nay, một số đường hầm vẫn được sử dụng để chứa những thùng lê, khoai tây, chanh, cam, táo, bắp cải và súp lơ. Giống như Like Coober Pedy, lớp đá ở đây rất mềm xốp và độ ẩm thấp, giúp quá trình xây hầm thuận lợi.
Thành phố ngầm Derinkuyu ở Thổ Nhĩ Kỳ. Ảnh: iStock
Dù phần lớn mọi người sẵn sàng ở dưới lòng đất trong thời gian ngắn, ý tưởng sống vĩnh viễn như vậy khó chấp nhận hơn nhiều. Thế giới dưới lòng đất gắn liền với cái chết trong nhiều nền văn hóa. Ở dưới đất trong không gian hạn chế có thể kích thích chứng sợ không gian hẹp và lo sợ thông khí kém. "Chúng ta không thuộc về nơi đó. Về mặt sinh lý học, cơ thể người không được cấu tạo cho cuộc sống dưới lòng đất", Will Hunt, tác giả cuốn sách Underground: A Human History of the Worlds Beneath Our Feet, cho biết.
Những người sống dưới lòng đất trong thời gian dài mà không tiếp xúc với ánh sáng ban ngày có thể ngủ tới 30 giờ mỗi lần. Gián đoạn nhịp sinh học có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe. Một nguy cơ khác khi sống dưới lòng đất là lũ quét, vấn đề đặc biệt đáng quan tâm do biến đổi khí hậu sẽ mang đến nhiều sự kiện thời tiết cực đoan hơn như mưa bão. Nhiều người vô gia cư từng bị chết đuối trong các đường hầm bên dưới Las Vegas. Những đường hầm này có thể chứa khoảng 1.500 người và được xây để dẫn nước lũ. Chúng ngập nước trong vòng vài phút, khiến mọi người không có thời gian sơ tán.
Quá trình xây dựng dưới lòng đất thường đòi hỏi vật liệu nặng đắt tiền hơn, có thể chịu áp lực. Lực này phải được đo qua các cuộc khảo sát địa chất toàn diện trước khi công tác đào xới bắt đầu. Nhiệt độ bên dưới cũng chịu ảnh hưởng từ những gì xảy ra bên trên mặt đất.
Một nghiên cứu của khu dân cư Chicago Loop phát hiện nhiệt độ tăng đáng kể từ thập niên 1950 khi ngày càng nhiều cơ sở hạ tầng sản sinh nhiệt được xây dựng trong khu vực như bãi đỗ xe, tàu hỏa và tầng hầm. Sự gia tăng nhiệt độ có thể khiến đất giãn nở 12 mm, dần dần gây hư hại cho kết cấu tòa nhà. Để môi trường dưới lòng đất có thể phù hợp với con người, nơi đó phải an toàn, có ánh sáng tự nhiên, thông khí tốt và cung cấp cảm quan gắn kết với thế giới bên trên.
Thành phố dưới lòng đất dài 32 km của Montreal mang tên RÉSO tượng trưng cho ý tưởng này. Tổ hợp liên kết các tòa nhà để mọi người có thể tránh nhiệt độ dưới 0 độ C ở ngoài trời. Không gian kết hợp văn phòng, cửa hàng bán lẻ, khách sạn và trường học hòa lẫn với môi trường bên trên mặt đất.
Vòm bê tông chứa đất phóng xạ và chất thải hạt nhân ở quần đảo Marshall có nguy cơ nứt vỡ do mực nước biển tăng, đe dọa người dân sống ở gần đó.
Vòm bê tông khổng lồ trên đảo Runit. Ảnh: Ashahi Shimbun
Thoạt nhìn, nước biển màu xanh ngọc xung quanh quần đảo Marshall trông như thiên đường. Nhưng khung cảnh nên thơ ở Thái Bình Dương này từng là nơi kích nổ 67 quả bom hạt nhân trong các thử nghiệm quân sự của Mỹ thời Chiến tranh Lạnh từ năm 1946 đến năm 1958. Những quả bom phát nổ trên mặt đất và dưới nước ở đảo san hô vòng Bikini và Enewetak, bao gồm quả bom lớn gấp 1.100 lần bom nguyên tử thả xuống Hiroshima. Lượng phóng xạ tương đương nhà máy Chernobyl buộc hàng trăm người phải rời bỏ nhà cửa. Đảo Bikini bị bỏ hoang. Theo kêu gọi của chính phủ Mỹ, người dân bắt đầu quay trở lại đảo Enewetak.
Ngày nay, hầu như không có bằng chứng dễ thấy nào về thử nghiệm hạt nhân trên các đảo ngoại trừ vòm bê tông rộng 115 m có biệt danh Nấm mồ. Được xây vào cuối thập niên 1970, giờ đây đã cũ kỹ và rạn nứt, vòm bê tông khổng lồ trên đảo Runit chứa hơn 90.000 m3 đất phóng xạ và chất thải hạt nhân (tương đương 35 bể bơi Olympic), theo Guardian.
Ian Zabarte, đại diện của bộ lạc bản xứ Shoshone, đang xúc tiến liên hệ với những người dân đảo ở Thái Bình Dương bị ảnh hưởng bởi thử nghiệm hạt nhân. "Tác động của thử nghiệm vũ khí hạt nhân lên sức khỏe của người dân chúng tôi chưa bao giờ được nghiên cứu. Chúng tôi chưa từng nhận được lời xin lỗi, đừng nói tới bồi thường", Zabarte chia sẻ.
"Ung thư tiếp diễn từ thế hệ này tới thế hệ khác", Alson Kelen, hoa tiêu kỳ cựu lớn lên trên đảo Bikini, cho biết. "Nếu bạn hỏi bất kỳ ai ở đây liệu thử nghiệm hạt nhân có tác động tới sức khỏe của họ, câu trả lời là có".
Mỹ khẳng định quần đảo Marshall an toàn. Sau khi độc lập vào năm 1979, Marshall là quần đảo tự trị nhưng vẫn phụ thuộc nhiều vào Washington về mặt kinh tế. Ngày nay, quốc đảo này vẫn sử dụng đồng USD và trợ cấp từ Mỹ vẫn chiếm tỷ lệ lớn trong GDP.
Năm 1988, một tòa án quốc tế được thành lập để xét xử và yêu cầu Mỹ trả 2,3 tỷ USD chi phí y tế và tái định cư cho quần đảo Marshall. Chính phủ Mỹ từ chối và cho rằng họ đã hết trách nhiệm khi trả 600 triệu USD vào thập niên 1990. Năm 1998, Mỹ dừng cung cấp chăm sóc y tế cho người dân đảo mắc bệnh ung thư, khiến nhiều người gặp khó khăn tài chính. Phán quyết trên đang chờ thỏa thuận lại trong năm nay. Người dân đảo cũng yêu cầu phía Mỹ di dời Vòm Runit đang có nguy cơ sụp đổ do mực nước biển dâng cao và quá trình xuống cấp tự nhiên của công trình bê tông.
Mối đe dọa đối với Nấm mồ đặc biệt rõ rệt bởi quần đảo Marshall trung bình chỉ cao hơn 2 m so với mực nước biển và rất dễ bị ảnh hưởng bởi mực nước biển dâng cao. Thủ đô của quốc đảo là Majuro có nguy cơ ngập lụt thường xuyên, theo nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới. Theo Mỹ, do vòm bê tông nằm trên địa phận của Marshall, trách nhiệm tu sửa không thuộc về họ.
Giới chuyên gia chưa rõ điều gì sẽ xảy ra với môi trường khi Nấm mồ đổ nát. Rất khó để theo dõi hệ sinh thái sẽ phản ứng như thế nào theo thời gian vì không có nhiều người trên đảo Bikini để theo dõi thay đổi. Năm 2012, một báo cáo của Liên Hợp Quốc cho biết ảnh hưởng của phóng xạ lên quần đảo Marshall kéo dài và gây ô nhiễm môi trường ở mức gần như không thể phục hồi. Trong chuyến thăm quần đảo vào năm 2016, Stephen Palumb, giáo sư hải dương ở Đại học Stanford và đồng nghiệp được người dân địa phương nhắc nhở đừng uống nước dừa bị nhiễm phóng xạ hoặc ăn cua dừa, bởi nước ngầm ô nhiễm.
Những vụ nổ hạt nhân trở thành mối đe dọa cực lớn đối với đa dạng sinh thái ở địa phương. Một nghiên cứu vào năm 1973 của chính phủ Mỹ phát hiện cả tác hại trực tiếp lẫn thiệt hại lâu dài đối với sinh vật biển: cá phát nổ do băng bóng chứa đầy khí của chúng phản ứng với thay đổi áp suất dưới nước, hàng trăm con rái cá chết ngay lập tức.
Theo Palumbi, sự bền bỉ của đại dương rất ấn tượng, rạn san hô mọc lại ở quần đảo Marshall 10 năm sau những vụ thử bom. Tuy nhiên, bằng chứng về sự kiện xảy ra hàng chục năm trước vẫn tồn tại, bao gồm lớp trầm tích giống bột mịn bao phủ các rạn đá.
Robot tự hành Pragyan hoạt động bán tự động trên Mặt Trăng, nó có thể nhận lệnh từ trạm điều hành ở mặt đất để thay đổi lộ trình khi gặp chướng ngại vật.
Robot Pragyan thành công vượt qua hố trũng nhỏ sâu 10 cm. Video: ISRO/Times of India
Trạm đổ bộ Vikram và robot tự hành Pragyan của tàu Chandrayaan-3 hạ cánh thành công xuống gần cực nam Mặt Trăng hôm 23/8 và bắt đầu hoạt động không lâu sau đó. Ngày 27/8, robot tự hành Pragyan của tàu Chandrayaan-3 bắt gặp một hố trũng đường kính 4 m ở vị trí cách phía trước 3 m, khiến nó phải thay đổi đường đi.
"Robot được lệnh lùi lại. Giờ nó đang đi trên một lộ trình mới an toàn", Tổ chức Nghiên cứu Vũ trụ Ấn Độ (ISRO) cho biết. Đây là hố trũng thứ hai mà Pragyan bắt gặp. Trước đó, nó đã vượt qua một hố trũng nhỏ với độ sâu khoảng 10 cm, ISRO hôm 28/8 cho biết.
"Hố trũng mà robot vượt qua đầu tiên thuộc loại nhỏ. Lần này là chiếc hố lớn hơn nhiều nên quyết định được đưa ra là tránh đi và chọn một con đường khác an toàn", một nhà khoa học cấp cao cho biết.
Hố trũng mà Pragyan bắt gặp hôm 27/8 (trái) và đường lùi lại của robot trên Mặt Trăng. Ảnh: Twitter/ISRO
Hoạt động của Pragyan trên Mặt Trăng là bán tự động và các trạm dưới mặt đất cần gửi lệnh cho robot di chuyển. Sự di chuyển của Pragyan gặp nhiều thách thức, mỗi thách thức đều cần được giải quyết, theo P. Veeramuthuvel, chuyên gia tại ISRO. "Việc di chuyển robot từ điểm A đến B gồm nhiều bước. Với mỗi lộ trình, dữ liệu từ camera điều hướng của robot được truyền xuống mặt đất để tạo Mô hình độ cao kỹ thuật số (DEM). Sau đó các chuyên gia sẽ quyết định đường đi và gửi lệnh để robot di chuyển theo", ông giải thích.
Giống như mắt người chỉ có thể nhìn thấy một khoảng cách nhất định, robot cũng có những hạn chế, theo Veeramuthuvel. "DEM tối đa tạo được mỗi lần camera điều hướng gửi hình ảnh về chỉ là 5 m, nghĩa là mỗi khi robot nhận lệnh di chuyển, nó có thể đi tối đa 5 m. Thậm chí ở mức đó, vẫn có những vấn đề về chướng ngại vật", Veeramuthuvel nói.
Robot đã thực hiện nhiều đợt di chuyển tính đến hôm 27/8. "Pragyan không phải robot tự hành cỡ lớn. Với nguồn lực hạn chế, chúng tôi đã triển khai các hệ thống nhỏ gọn hiện đại. Nhưng có những hạn chế như không thể thực hiện các phép đo và liên lạc từ xa 24/7, phải theo dõi Mặt Trời liên tục. Do đó, thời gian quay vòng giữa mỗi hoạt động di chuyển là khoảng 5 tiếng", Veeramuthuvel bổ sung.
Mặt Trời không đứng yên tại chỗ. Mỗi ngày có sự xoay 12 độ và điều này cần được tính đến vì khác với trạm đổ bộ có pin Mặt Trời bao phủ 3 mặt, robot trang bị tấm pin Mặt Trời có thể mở ra và gấp lại, trong đó một mặt phủ kín các tế bào pin Mặt Trời, mặt kia chỉ phủ một nửa", ông giải thích. Robot mang theo thiết bị đo từ xa, thiết bị viễn thông, bộ lưu trữ xử lý dữ liệu và nhiều thiết bị khác nên năng lượng đóng vai trò cực kỳ quan trọng.
"Tốc độ dữ liệu cũng bị hạn chế vì robot chỉ có thể liên lạc với trạm đổ bộ, từ đó, chúng tôi sẽ phải tải dữ liệu xuống mặt đất. Điều này cũng tốn thời gian vì chúng tôi cần xem xét dữ liệu từ các dụng cụ khoa học. Vì vậy, mỗi chuyển động của robot đều được lên kế hoạch tỉ mỉ và chúng tôi tin rằng công việc trên đó đang diễn ra tốt đẹp", Veeramuthuvel chia sẻ.
Robot tự hành Pragyan nặng 26 kg. Nó mang theo các thiết bị laser và chùm hạt alpha để nghiên cứu thành phần của cực nam Mặt Trăng. Nó cũng sẽ sử dụng các dụng cụ khoa học mang tên RAMBHA và ILSA để nghiên cứu khí quyển, đồng thời đào mẫu vật để phân tích thêm về thành phần của bề mặt Mặt Trăng. Các tia laser của robot sẽ thử làm tan chảy một mẫu vật nhằm phân tích các khí tỏa ra, giúp tìm hiểu về cấu tạo hóa học của cực nam Mặt Trăng, theoTimes of India.
Chuyên gia trong nước, quốc tế sẽ thảo luận về ứng dụng AI đa lĩnh vực, sử dụng AI có trách nhiệm, tại 4 workshop diễn ra chiều ngày 21/9, thuộc khuôn khổ AI4VN 2023.
Workshop là sự kiện khởi động Ngày hội Trí tuệ nhân tạo Việt Nam (AI4VN 2023). Diễn ra từ 14h ngày 21/9, ba phiên workshop nối tiếp với các chủ đề: "Xu hướng ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong lĩnh vực tài chính"; "Ứng dụng Trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn vào lĩnh vực chăm sóc sức khỏe" và "Tương lai của trí tuệ nhân tạo tạo sinh trong doanh nghiệp". Trình bày tại các phiên workshop là các diễn giả danh tiếng đến từ các tổ chức nghiên cứu, doanh nghiệp, trường đại học.
Trong khuôn khổ chương trình, một workshop được Đại sứ quán Anh đồng phối hợp tổ chức với chủ đề "Sử dụng trí tuệ nhân tạo có trách nhiệm", kéo dài từ 14h đến 16h30. Các chuyên gia sẽ nêu bối cảnh phát triển AI tại Việt Nam, chiến lược và định hướng đào tạo, nghiên cứu, ứng dụng; định hướng pháp lý tại Việt Nam và kinh nghiệm từ thế giới. Sau khi khép lại các bài tham luận, lãnh đạo Bộ, ngành sẽ cùng chuyên gia trong và ngoài nước bàn thảo về xu hướng ứng dụng trong bối cảnh thực tế, đúc rút kinh nghiệm cho các đơn vị.
Ngay từ lúc sự kiện mở cửa, người tham gia có thể tìm hiểu các sản phẩm ứng dụng trí tuệ nhân tạo tại không gian AI Expo. Khu vực này có 30 gian hàng triển lãm cùng các hoạt động AI Show, quầy tuyển dụng từ các doanh nghiệp hàng đầu. Các doanh nghiệp có thể đăng ký tham gia trình diễn, giới thiệu sản phẩm công nghệ tới người tiêu dùng và các đối tác tiềm năng tại đây.
Ngày hội chính thức khai mạc vào sáng 22/9. Sau lễ khai mạc là AI Summit với bài tham luận về phát triển hệ sinh thái AI tại Việt Nam, báo cáo "Chỉ số sẵn sàng AI của chính phủ năm 2022", những công nghệ tiềm năng được ứng dụng trong tương lai.
Diễn giả quốc tế đến từ Australia, Mỹ... cũng mang đến kinh nghiệm phát triển AI, các khuyến nghị để Việt Nam thúc đẩy hệ sinh thái trí tuệ nhân tạo. Người tham gia có thể trải nghiệm phần trình diễn các sản phẩm ứng dụng AI mới nhất trong nhiều lĩnh vực ngân hàng, giáo dục, y tế...
Phiên chiều là diễn đàn doanh nghiệp với các sản phẩm nổi bật từ nhiều đơn vị. Lễ vinh danh công ty có môi trường công nghệ tốt nhất Việt Nam cũng diễn ra chiều 22/9.
AI4VN 2023 có chủ đề "Sức mạnh cho cuộc sống" với bốn hoạt động chính. Chương trình mở cổng đăng ký từ ngày 15/8, đến nay nhận hàng nghìn lượt quan tâm. Ngày hội dự kiến diễn ra ngày 21-22/9 tại Riverside Palace, 360D Bến Vân Đồn, quận 4, TP HCM.
Ngày hội AI4VN do Bộ Khoa học và Công nghệ chỉ đạo, báo VnExpress tổ chức với sự phối hợp của Câu lạc bộ Các Khoa - Viện - Trường Công nghệ thông tin - Truyền thông (FISU). Chương trình nhằm phổ biến việc ứng dụng công nghệ AI trong cuộc sống, là cầu nối giữa doanh nghiệp với cơ quan nhà nước nhằm đề xuất các chính sách hỗ trợ phát triển AI tại Việt Nam.
Qua 5 năm tổ chức, AI4VN thu hút hơn 10.000 người tham gia, hơn 100 diễn giả cùng bàn thảo nhằm phát triển hệ sinh thái AI bền vững tại Việt Nam.
MỹCông ty khởi nghiệp Aska ở Bắc California phát triển mẫu xe bay lai trực thăng có thể chạy trên đường, sau đó cất cánh bay lên cao chỉ cần gạt công tắc.
Hình vẽ phiên bản cuối cùng của Aska A5. Ảnh: Aska
Aska A5 là mẫu ôtô lai trực thăng có thể biến xe bay thành hiện thực. Công ty Aska phát triển mẫu xe này từ năm 2018. Gần đây, họ hoàn thiện nguyên mẫu đầu tiên và bay thử trong 10 phút, Business Insider hôm 28/8 đưa tin. Nguyên mẫu A5 đã nhận được giấy phép bay thử nghiệm của Cục quản lý hàng không liên bang Mỹ (FAA). Aska là công ty khởi nghiệp xe bay thứ hai được FAA cấp phép trong năm nay, sau Alef Aeronautics.
Với A5, Aska muốn cách mạng hóa giao thông và giúp hành khách sống xa văn phòng ở những thành phố đắt đỏ như San Franciscon đi lại thuận tiện hơn, theo giám đốc điều hành kiêm nhà đồng sáng lập công ty là Guy Kaplinsky. A5 có thể bay ở tốc độ 240 km/h và di chuyển 400 km giữa hai chặng tiếp nhiên liệu. Phương tiện hoạt động nhờ motor điện kết hợp với động cơ turbine khí giúp tăng tầm hoạt động.
A5 có thể cất hạ cánh thẳng đứng như drone hoặc trực thăng, đồng thời bay theo phương ngang như máy bay thông thường. Cánh sau và động cơ đẩy của phương tiện có thể xoay 90 độ để chuyển đổi giữa bay về phía trước và hạ cánh thẳng đứng. Các công ty khác đang chế tạo phương tiện cất hạ cánh thẳng đứng chạy bằng điện (eVTOL) nhưng những mẫu taxi bay đó không thể chạy trên đường. Để hoạt động trên đường bộ, phần cánh của A5 sẽ gập vào trong, tạo thành cấu hình xe hơi gọn nhẹ.
Tuy nhiên, phương tiện vẫn giống máy bay hơn xe hơi. Công ty hướng đến chạy A5 trên đường địa phương với giới hạn tốc độ thấp. Theo Aska, hành khách có thể lái A5 với quãng đường khoảng 16 km hoặc ít hơn, giữa nhà ở và nơi làm việc. Tuy nguyên mẫu A5 lớn cỡ một chiếc xe bán tải Ford F-350, sản phẩm cuối cùng sẽ nhỏ và dễ đậu xe hơn.
Khoang lái ở nguyên mẫu còn khá khô và cửa hầu như không đóng chặt. Nhưng điều đó nằm trong dự kiến với phiên bản ban đầu. Phương tiện có những màn hình nhỏ thay cho gương ở bên hông. Phiên bản cuối cùng có thể chở 6 người và sẽ trang bị nội thất cao cấp hơn. Công ty Aska lên lịch bàn giao A5 vào năm 2026. Họ cũng dự định mở dịch vụ đi chung xe với chi phí hợp lý.
MỹCác kiểu bay của thợ săn bão có thể trông giống chiếc hộp và ngôi sao, nhưng chúng phục vụ mục đích chuyên dụng đối với mỗi cơn bão.
Kiểu bay hình chữ Alpha rất phổ biến đối với các thợ săn bão. Ảnh: CNN
Thợ săn bão không bay xa khỏi cơn bão như máy bay thương mại thường làm. Thay vào đó, họ tiến thẳng vào cơn bão, dù không phải bay vòng quanh ngẫu nhiên, theo CNN. Có hai nhóm thợ săn bão độc lập là Cục quản lý đại dương và khí quyển quốc gia Mỹ (NOAA) và Lực lượng không quân dự bị Mỹ (USAF). Cả hai tổ chức tiến hành các nhiệm vụ bay vào bão nhiệt đới để ghi lại dữ liệu vô giá cho những chuyên gia dự đoán ở Trung tâm bão quốc gia (NHC). Đối với thợ săn bão, có hai loại nhiệm vụ chính là cố định và đầu tư.
Nhiệm vụ cố định
Nhiệm vụ cố định được thiết kế để hệ thống tiếp xúc với đặc điểm bão nhiệt đới như áp thấp nhiệt đới, bão nhiệt đới và cuồng phong. Mục tiêu chính là đánh dấu trung tâm của hoàn lưu, theo dõi sức gió và thay đổi áp suất, cùng nhiều yếu tố khác mà vệ tinh trong vũ trụ không thể đo chi tiết đầy đủ. Đối với nhiệm vụ cố định, Alpha là kiểu bay phổ biến nhất dùng để thu thập dữ liệu trong bão nhiệt đới.
"Kiểu bay Alpha là cách bay tiêu chuẩn của chúng tôi trong nhiệm vụ cố định, vì vậy mọi người quen thuộc với nó nhất", thiếu tá Jeremy DeHart, nhà khí tượng học và cán bộ thời tiết trinh sát trên không ở Phi đoàn trinh sát thời tiết 54, cho biết. Kiểu bay này bao gồm hai chặng bay theo đường chéo. Khi hoàn tất, đường bay tạo thành biểu tượng Alpha trong tiếng Hy Lạp khi bao gồm cả đường giao cắt.
Phương hướng địa lý là những điểm tiêu chuẩn trên la bàn, bao gồm đông, tây, nam, bắc. Hướng đường chéo chỉ các hướng đông bắc, đông nam, tây bắc, tây nam. Cơn bão càng lớn mạnh càng dễ bay vào. "Theo quan điểm của tôi trong vai trò nhà khí tượng học trên máy bay, kiểu Alpha là kiểu dễ bay nhất. Do chúng tôi thường bay kiểu này trong cơn bão mạnh, không có nhiều nghi vấn về tâm bão", DeHart chia sẻ. "Tất nhiên có thể chuyến bay rất rung lắc, nhưng cuối ngày chúng tôi chỉ bay qua tâm bão để thu thập dữ liệu và gửi cho NHC".
Nhiệm vụ xác nhận
Mục đích chính của nhiệm vụ xác nhận là xác định liệu một hệ thống có đáp ứng định nghĩa về xoáy thuận nhiệt đới hay không, đó là những cơn bão chưa có tên hay bất kỳ đặc điểm cấu trúc nhiệt đới thực sự nào. Đối với nhiệm vụ xác nhận, NHC thường gửi tọa độ ước tính về nơi được cho là tâm của hoàn lưu. Đó là điểm khởi đầu mà các nhiệm vụ thường nhắm tới. Tuy nhiên, về bản chất nhiệm vụ xác nhận hơi khá linh hoạt về kiểu bay, đơn giản do loại bão trên có quá nhiều điều chưa chắc chắn. "Chúng tôi không bao giờ biết mình sẽ đi đâu, nhưng chúng tôi luôn phải nghĩ trước 1- 2 bước", DeHart chia sẻ.
Các kiểu bay hình chữ X, hình Delta và hình hộp. Ảnh: NOAA
Thợ săn bão của không quân Mỹ có rất nhiều kiểu bay để lựa chọn trong nhiệm vụ xác nhận như hình chữ X, biểu tượng Delta và hình hộp. Theo DeHart, những nhiệm vụ này rất lý tưởng đối với cơn bão yếu và không chắc chắn. Trong khi hình X có thể giống kiểu Alpha, máy bay bay ở độ cao thấp hơn nhiều, khoảng 15 - 30 m. Sau khi hệ thống trở thành bão nhiệt đới hoặc cuồng phong, thợ săn bão bắt đầu bay ở độ cao lớn hơn từ 1.524 - 3.048 m tùy theo độ mạnh của bão.
Tầm bay của kiểu Delta và hình hộp thường ở độ cao 1.524 m hoặc thấp hơn. "Kiểu Delta và hình hộp tương tự nhau ở chỗ chúng tôi sẽ bay quanh rìa tâm bão theo dự đoán để xem có thể quan sát gió ở cả 4 góc cơn bão, hé lộ một hoàn lưu khép kín hay không. Nếu tìm ra hoàn lưu khép kín, chúng tôi có thể tìm tâm bão
NOAA tập trung vào nghiên cứu
Đội săn bão của NOAA cũng bay trong các nhiệm vụ cố định và xác nhận, nhưng họ thường có định hướng nghiên cứu. Họ bay theo nhiều kiểu đặc biệt, với nhiều loại máy bay, tùy theo nhiệm vụ được giao. Ngoài ra, họ còn bay trong loại nhiệm vụ thứ 3 mang tên nhiệm vụ khái quát. Đối với nhiệm vụ cố định, NOAA thường bay theo hình số 4, số 4 đảo ngược hoặc hình bướm. Theo Jonathan Shannon, chuyên viên quan hệ công chúng ở Văn phòng trung tâm vận hành máy bay của NOAA, hình số 4 và hình bướm thường dùng để tìm trung tâm của hoàn lưu bão.
Đối với nhiệm vụ xác nhận, máy bay bay theo hình máy cắt cỏ hoặc hình xoắn ốc vuông nếu khu vực họ đang kiểm tra có những đặc điểm nhiệt đới. Paul Flaherty, giám đốc khoa học ở Trung tâm vận hành máy bay của NOAA chia sẻ bay kiểu máy cắt cỏ giúp họ lập bản đồ khu vực rộng. Sau khi xác định đầy đủ hoàn lưu, họ sẽ chuyển sang bay hình số 4 dựa trên vị trí tâm mới phát hiện. Bay hình xoắn ốc vuông là nhiệm vụ khảo sát nhằm cung cấp quan sát về cấu trúc và đặc điểm, bao gồm thông tin về tâm lốc xoáy nếu có.
Ngoài ra, kiểu mô hình bay thứ ba thường được dùng để lấy mẫu khí quyển xung quanh, giúp các nhà dự báo xác định hướng di chuyển của cơn bão. Kiểu sao 1 tập trung vào quét rìa ngoài của hệ thống bão trong khi kiểu sao 2 giúp tìm ra chu vi gần tâm hoàn lưu.
Bất kể đội săn bão thuộc cơ quan nào, nhiệm vụ bay của họ tạo thành nền tảng của Trung tâm bão quốc gia, vốn phụ trách thông tin thiết yếu về cơn bão. NHC nhận dữ liệu và dùng nó để hướng dẫn và khuyến cáo người dân về độ mạnh của bão.
Nhà máy Fukushima Daiichi hòa loãng nước thải phóng xạ đã xử lý bằng nước biển trước khi xả xuống Thái Bình Dương.
Kỹ thuật viên theo dõi lượng nước giảm dần ở bể chứa. Ảnh: AP
Ở một góc nhỏ trong phòng điều khiển trung tâm của nhà máy hạt nhân Fukushima Daiichi tại vùng đông bắc Nhật Bản, kỹ thuật viên bật công tắc vận chuyển nước đã qua xử lý. Một đồ thị trên màn hình máy tính gần đó cho thấy mực nước giảm đều đặn khi nước thải phóng xạ đã xử lý được pha loãng và xả vào Thái Bình Dương. Ở khu vực ven biển của nhà máy, hai máy bơm nước biển đang hoạt động, xối nước biển qua đường ống màu xanh da trời đổ vào thùng lớn. Tại đó, nước phóng xạ chảy qua đường ống màu đen dày hơn từ bể chứa trên đỉnh đầu, được làm loãng gấp trăm lần trước khi xả, theo AP.
Âm thanh của nước phóng xạ loãng chảy vào bể thứ cấp dưới lòng đất có thể nghe thấy từ bên dưới mặt đất. Theo phát ngôn viên Kenichi Takahara của công ty điện lực Tokyo, cách tốt nhất để loại bỏ nước ô nhiễm là xử lý đống nhiên liệu nóng chảy. Nhưng thông tin về tình hình bên trong lò phản ứng rất kham hiếm, dẫn đến việc lập kế hoạch và phát triển công nghệ robot cần thiết và cơ sở xử lý nhiên liệu nóng chảy cực kỳ khó khăn.
Hoạt động xả nước phóng xạ được lên kế hoạch suốt nhiều thập kỷ, nhưng bị phản đối mạnh mẽ bởi các tổ chức ngư dân và vấp phải chỉ trích từ những nước láng giềng. Trung Quốc lập tức cấm nhập hải sản từ Nhật để đáp trả. Tại Seoul, hàng nghìn người dân Hàn Quốc biểu tình vào cuối tuần để lên án hoạt động xả thải.
Đối với nhà máy Fukushima Daiichi, quản lý lượng nước phóng xạ ngày càng tăng lưu trữ trong hơn 1.000 bể chứa là rủi ro về an toàn và gánh nặng lớn sau thảm họa nóng chảy hồi tháng 3/2011. Hoạt động xả thải đánh dấu một cột mốc trong quá trình ngừng vận hành nhà máy, dự kiến kéo dài hàng thập kỷ. Nhưng đó chỉ là khởi đầu cho hàng loạt thách thức phía trước như xử lý nhiên liệu phóng xạ nóng chảy lưu lại ở 3 lò phản ứng bị phá hủy.
Nước phóng xạ đã xử lý chảy qua đường ống màu đen trước khi hòa loãng và xả ra biển. Ảnh: AP
Đơn vị quản lý nhà máy là công ty Điện lực Tokyo (TEPCO), bắt đầu xả 7.800 tấn nước phóng xạ ở 10 bể thuộc nhóm B, chứa nước thải đã xử lý ít phóng xạ nhất tại nhà máy. Theo họ, nước được xử lý và pha loãng tới mức an toàn hơn các tiêu chuẩn quốc tế. Kết quả thử nghiệm của TEPCO và cơ quan chính phủ cho thấy độ phóng xạ trong nước biển và mẫu vật cá lấy sau khi xả thải ở dưới mức có thể phát hiện. Chính phủ Nhật Bản và TEPCO nhấn mạnh xả nước là một bước không thể tránh được trong quá trình dừng vận hành nhà máy.
Trận động đất và sóng thần hồi tháng 3/2011 phá hủy hệ thống làm mát của nhà máy, khiến 3 lò phản ứng nóng chảy. Nước làm mát ô nhiễm dùng cho các lò phản ứng bị hư hại liên tục rò rỉ vào tầng hầm khu nhà và hòa lẫn với nước ngầm. Nước này được thu thập và tái chế một phần dưới dạng nước làm mát sau khi xử lý, phần còn lại lưu trữ trong 1.000 bể hiện đã đầy tới 98% so với sức chứa 1,37 triệu tấn.
Hoạt động xả thải bắt đầu ở mức 460 tấn nước/ngày, tiến triển rất chậm. TEPCO cho biết họ lên kế hoạch xả 31.200 tấn nước đã xử lý vào cuối tháng 3/2024. Kế hoạch này chỉ giúp làm rỗng 10 trong 1.000 bể bởi nước phóng xạ được tạo ra liên tục. Tốc độ sau đó sẽ tăng lên và khoảng 1/3 bể chứa sẽ được rời đi trong vòng 10 năm tới, giải phóng diện tích để thu dọn nhà máy. Theo giám đốc điều hành Junichi Matsumoto của TEPCO, người phụ trách xả nước thải. Nước phóng xạ sẽ được xả đều đặn trong thời gian 30 năm. Nhưng chừng nào nhiên liệu nóng chảy còn ở trong lò phản ứng, nhà máy vẫn cần dùng nước làm mát.
Khoảng 880 tấn nhiên liệu hạt nhân nóng chảy vẫn ở bên trong các lò. Tàu thăm dò tự động cung cấp một số thông tin nhưng nhà chức trách hầu như không nắm rõ tình trạng của nhiên liệu nóng chảy và khối lượng có thể lớn hơn, theo Takahara. Thử nghiệm di dời nhiên liệu nóng chảy bằng cánh tay robot điều khiển từ xa sẽ bắt đầu ở Tổ máy 2 cuối năm nay sau gần hai năm trì hoãn, dù khối lượng xử lý rất nhỏ. Di dời nhiên liệu đã sử dụng ở bể làm mát của Tổ máy 1 sẽ bắt đầu vào năm 2027 sau 10 năm trì hoãn. Phần đỉnh lò phản ứng vẫn bị bao phủ bởi mảnh vỡ từ vụ nổ cách đây 12 năm và cần dọn dẹp trước khi dựng vòm chắn để ngăn bụi phóng xạ.
Bên trong Tổ máy 1 chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, phần lớn lõi lò phản ứng nóng chảy và rơi xuống đáy của buồng ngăn chặn sơ cấp. Tàu thăm dò đưa vào bên trong buồng ngăn chặn của Tổ máy 1 phát hiện phần bệ đỡ ngay bên dưới lõi lò bị hư hỏng nặng. Phần lớn lớp bê tông dày bên ngoài đã mất, để lộ cốt thép bên trong, buộc cơ quan quản lý phải yêu cầu TEPCO tiến hành đánh giá rủi ro.
Chỉnh phủ Nhật Bản đặt mục tiêu hoàn thành giải trừ nhà máy trong 30 - 40 năm. Kế hoạch quá tham vọng này có thể khiến công nhân nhà máy tiếp xúc với phóng xạ và gây thêm thiệt hại môi trường. Một số chuyên gia cho rằng không thể loại bỏ mọi nhiên liệu nóng chảy vào năm 2051, thay vào đó quá trình sẽ kéo dài 50 - 100 năm.
Tổ chức Nghiên cứu Vũ trụ Ấn Độ (ISRO) chia sẻ những dữ liệu đầu tiên từ của cực nam Mặt Trăng, trong đó có nhiệt độ đất theo các độ sâu khác nhau.
Ảnh chụp một phần bãi đáp của trạm đổ bộ Vikram trên Mặt Trăng. Ảnh: ISRO
ChaSTE (Bộ thí nghiệm Nhiệt vật lý Bề mặt của Chandra) đo nhiệt độ của lớp đất mặt gần cực nam Mặt Trăng nhằm tìm hiểu hoạt động nhiệt của bề mặt Mặt Trăng. Đây là lần đầu tiên nhiệt độ của đất Mặt Trăng xung quanh cực nam được đo đạc vì Vikram là trạm đổ bộ đầu tiên trong lịch sử hạ cánh thuận lợi xuống khu vực này.
ISRO hôm 27/8 cũng đăng trên X (trước đây là Twitter) biểu đồ về sự thay đổi nhiệt độ đất Mặt Trăng ở nhiều độ sâu khác nhau. "ChaSTE có một đầu dò nhiệt độ trang bị cơ chế đâm xuyên có kiểm soát với khả năng xuống tới độ sâu 10 cm dưới bề mặt. Đầu dò được gắn 10 cảm biến nhiệt riêng lẻ", tổ chức này cho biết.
"Biểu đồ minh họa sự thay đổi nhiệt độ của khu vực bề mặt/gần bề mặt Mặt Trăng ở các độ sâu khác nhau, được ghi lại trong quá trình đầu dò đâm xuống. Đây là dữ liệu đầu tiên thuộc loại này về cực nam Mặt Trăng. Các quan sát chi tiết đang được tiến hành", ISRO giải thích thêm.
Trong biểu đồ, nhiệt độ dao động từ -10 độ C đến 60 độ C. Nhiệt độ bề mặt khoảng 50 độ C và khi xuống 8 cm là -10 độ C, nghĩa là nhiệt độ giảm dần theo độ sâu.
Biểu đồ nhiệt độ đất gần cực nam Mặt Trăng giảm dần theo độ sâu. Ảnh: ISRO
Người đứng đầu ISRO, S. Somnath, trước đó giải thích rằng cực nam Mặt Trăng được chọn làm địa điểm thí nghiệm vì khu vực bí ẩn này có tiềm năng trở thành nơi sinh sống của con người trong tương lai. Cực nam Mặt Trăng ít được Mặt Trời chiếu sáng hơn. Giờ đây, Vikram đã cung cấp bức tranh rõ ràng về nhiệt độ đất và sự thay đổi nhiệt độ, giúp giới khoa học đánh giá tiềm năng thực sự của đất ở cực nam Mặt Trăng.
Trạm đổ bộ Vikram của tàu Chandrayaan-3 đáp xuống gần cực nam Mặt Trăng hôm 23/8, mang theo 4 công cụ khoa học. Ngoài công cụ thăm dò nhiệt, trạm đổ bộ còn có công cụ giúp nghiên cứu tầng điện ly, một tầng trong khí quyển loãng của Mặt Trăng, chứa đầy electron và ion hình thành chủ yếu do bức xạ Mặt Trời. Công cụ thứ ba là địa chấn kế, dùng để cảm nhận các trận động đất gần địa điểm hạ cánh. Công cụ cuối cùng là một bộ phản xạ ngược laser thụ động của NASA với chức năng tìm hiểu động lực học của hệ thống Mặt Trăng.
Bình thường, nhiệt độ trên Mặt Trăng có thể lên tới 120 độ C vào ban ngày ở khu vực xích đạo và giảm mạnh xuống còn -130 độ C vào ban đêm. Tại một số điểm nhất định gần các cực Mặt Trăng, nhiệt độ thậm chí có thể giảm mạnh hơn, xuống tới -253 độ C, theo NASA.
Một lý do dẫn đến mức nhiệt khắc nghiệt này là Mặt Trăng không có khí quyển dày để cách nhiệt. Việc thiếu "tấm chăn khí" này cũng đồng nghĩa các hố trũng và những cấu trúc ấn tượng không bị xói mòn như ở Trái Đất. Thêm vào đó, hướng của trục Mặt Trăng khiến ánh sáng Mặt Trời chỉ sượt qua các cực. Địa hình ở các cực Mặt Trăng chứa đầy khe rãnh và hố trũng không xói mòn, tạo ra các vùng vĩnh viễn chìm trong bóng tối. Việc thiếu ánh sáng Mặt Trời khiến các vùng tối trở nên cực kỳ lạnh với mức nhiệt thấp bậc nhất trên Mặt Trăng.
