[unable to retrieve full-text content]
Tiến sĩ Hoàng Anh Đức, 35 tuổi, được bầu vào Viện Hàn lâm Khoa học trẻ toàn cầu nhiệm kỳ 2025-2030 vì có nhiều thành tích trong nghiên cứu và chuyển đổi số giáo dục.
Viện Hàn lâm Khoa học trẻ toàn cầu (GYA) ngày 31/3 công bố TS Hoàng Anh Đức, nghiên cứu viên Đại học RMIT Việt Nam, Tổng giám đốc hệ thống giáo dục Sky-Line, trở thành người Việt thứ 5 có tên trong danh sách.
TS Hoàng Anh Đức. Ảnh: NVCC
Với nhiệm kỳ 5 năm, từng thành viên sẽ tham gia phát triển chính sách khoa học quốc tế, thúc đẩy phát triển các học viên trẻ tại các quốc gia, trao đổi, hỗ trợ giáo dục khoa học ở cấp quốc tế về nhiều chủ đề khác nhau trong đó có liên quan đến các nhà khoa học trẻ.
Chia sẻ với VnExpress, TS Đức nói "may mắn và vinh dự khi được bầu vào Viện Hàn lâm Khoa học trẻ toàn cầu". Anh cho rằng đây không phải là một thành tựu cá nhân, mà là dấu ấn mở ra một chặng đường học hỏi mới.
Trở thành người Việt Nam thứ 5 tham gia vào mạng lưới này, TS Đức cho rằng đây là cơ hội quý để kết nối, hội tụ và lan tỏa các nguồn lực, tri thức với cộng đồng khoa học trẻ toàn cầu. "Đây cũng là cơ hội để tôi chia sẻ những kinh nghiệm và góc nhìn từ bối cảnh Việt Nam, góp phần vào nỗ lực chung nhằm kiến tạo một tương lai bền vững và toàn diện", TS Đức nói. Anh cho biết một trong những định hướng quan trọng khi tham gia Viện Hàn lâm Khoa học trẻ toàn cầu là tiếp tục phát triển nhóm làm việc về Khoa học mở (Open Science) nhằm thúc đẩy các chính sách và thực hành mở trong nghiên cứu khoa học.
TS Đức là tác giả và đồng tác giả của 25 ấn phẩm khoa học về lãnh đạo giáo dục, phát triển chương trình giảng dạy và phát triển chuyên môn giáo viên, được xuất bản trên các tạp chí được lập chỉ mục ISI/Scopus, theo công bố của Viện Hàn lâm Khoa học trẻ toàn cầu. Trong đại dịch COVID-19, anh đã chứng minh được tầm nhìn xa và khả năng lãnh đạo đặc biệt bằng cách ủng hộ chuyển đổi số trong giáo dục trước khi nó trở thành một nhu cầu phổ biến, lập chiến lược và triển khai các biện pháp để giảm thiểu tác động của đại dịch đối với giáo dục.
Anh từng khởi xướng "Sổ tay Sức khỏe Tâm thần trong thời kỳ đại dịch", đã tiếp cận hơn 3.500 trường học và trường đại học tại Việt Nam.
Là tác giả bộ sách "Kể chuyện khoa học" anh chia sẻ mục tiêu lớn nhất muốn hình thành thói quen cũng như nuôi dưỡng tư duy tò mò, đặt câu hỏi của trẻ nhỏ. Theo TS Đức, việc kết hợp giữa tài liệu chất lượng cao với không gian sáng tạo, cộng đồng học tập năng động và cơ hội áp dụng kiến thức vào thực tiễn sẽ tạo nên một hệ sinh thái hoàn chỉnh, nơi tình yêu khoa học được nuôi dưỡng và phát triển bền vững.
Với định hướng thúc đẩy các chính sách và thực hành mở trong nghiên cứu khoa học, TS Đức bày tỏ mong muốn các nhà khoa học trẻ Việt Nam mạnh dạn chia sẻ, kết nối và cộng tác. Anh cho rằng thời đại của những nhà khoa học đơn độc làm việc trong phòng thí nghiệm khép kín đã dần qua đi. Khoa học hiện đại đòi hỏi tính mở đa chiều, từ việc chia sẻ dữ liệu, phương pháp nghiên cứu, cho đến kết quả nghiên cứu một cách minh bạch và dễ tiếp cận.
Đối với các nhà khoa học trẻ, việc áp dụng nguyên tắc khoa học mở ngay từ đầu sự nghiệp sẽ mở ra cơ hội kết nối với cộng đồng toàn cầu, nhận được phản hồi đa chiều, và tạo tác động rộng lớn hơn cho công trình nghiên cứu của mình. "Tôi tin rằng Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành một điểm sáng trong phong trào khoa học mở khu vực Đông Nam Á và các nhà khoa học trẻ chính là những người tiên phong cho sự chuyển đổi này", TS Đức bày tỏ.
GYA thành lập tháng 2/2010, quy tụ những khoa học hàng đầu nhằm tạo ra tiếng nói chung của các nhà khoa học trẻ đối với chính sách phát triển bền vững trên toàn cầu. Viện có tối đa 200 thành viên, được bầu chọn từ những nhà khoa học trẻ (dưới 40 tuổi) có thành tích khoa học xuất sắc từ nhiều quốc gia. Mỗi thành viên có nhiệm kỳ hoạt động là 5 năm. Sau khi hết nhiệm kỳ các thành viên sẽ được bầu bổ sung.
Trước đó, Việt Nam có PGS. TS Ngô Văn Thanh (Viện Vật lý, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, tham gia năm 2010); PGS.TS Trần Quang Huy, Trường Đại học Phenikaa (năm 2017) và GS. TS Trần Xuân Bách, Trường Đại học Y Hà Nội (năm 2018), TS Nguyễn Thị Phương Thảo, Viện nghiên cứu Tế bào gốc và Công nghệ Gen Vinmec (năm 2024) được bầu chọn là thành viên.
GYA có trụ sở tại Halle (Đức), được bảo trợ chính bởi Viện hàn lâm Khoa học Leopoldina, Đức và Bộ Nghiên cứu và Giáo dục Đức. Hàng năm, thành viên của GYA sẽ được mời tham dự Hội nghị thường niên để họp bàn các vấn đề khoa học cùng những khách mời danh dự là nhà khoa học, nhà hoạt động chính trị nổi tiếng. Hiện GYA đã thu hút các thành viên đến từ hơn 67 quốc gia và vùng lãnh thổ trên toàn thế giới.
Hội nghị Viện Hàn lâm Khoa học trẻ toàn cầu năm 2025 sẽ được Học viện Công nghệ Ấn Độ (Indian Institute of Technology) đăng cai tổ chức tại Hyderabad từ ngày 8 tới 13/6.
Bảo Khánh
[unable to retrieve full-text content]
Robot hình người Walker S1 của công ty UBTech Robotics đã bắt đầu làm việc tại nhà máy xe năng lượng mới Audi-FAW ở Trung Quốc.
Đây là robot hình người đầu tiên được đưa vào hệ thống sản xuất toàn cầu của Audi, cũng là robot hình người đầu tiên trên thế giới được triển khai trong dây chuyền sản xuất ôtô cao cấp, Interesting Engineering hôm 28/3 đưa tin. Hồi tháng 1, UBTech Robotics cũng công bố kế hoạch bắt đầu sản xuất hàng loạt robot hình người trước cuối năm, đặt mục tiêu cung cấp 500 - 1.000 robot công nghiệp dòng Walker S.
![[Caption] Ảnh: UBTech Robotics](https://vcdn1-vnexpress.vnecdn.net/2025/03/30/robot-audi-1743316500-4109-1743316763.jpg?w=680&h=0&q=100&dpr=2&fit=crop&s=fP5zvs5SamkmFdyH5H_sWg)
Robot hình người của công ty Trung Quốc UBTech Robotics làm việc trong nhà máy ôtô. Ảnh: UBTech Robotics
Walker S1 thực hiện các nhiệm vụ kiểm tra chất lượng thiết yếu, bao gồm phát hiện rò rỉ chất làm mát trong hệ thống điều hòa không khí. Công việc này trước đây do con người đảm nhận, dẫn đến nguy cơ đường hô hấp bị ảnh hưởng. Dù được coi là rủi ro thấp, việc tiếp xúc với các khí dễ bay hơi vẫn gây lo ngại. Do đó, đây trở thành nhiệm vụ lý tưởng cho robot.
Walker S1 có khả năng nhận dạng hình ảnh trong chưa đầy 70 mili giây và khả năng điều khiển chuyển động chính xác. Nó nặng 76 kg, cao 172 cm và có thể chịu tải tới 15 kg mà không mất độ ổn định. UBTech Robotics cho biết, khả năng điều khiển chuyển động thích ứng cho phép robot hoạt động trong môi trường đầy thách thức và vượt qua địa hình phức tạp. Robot trang bị cảm biến đa phương thức, có thể hoạt động suốt ngày đêm và có độ ổn định cấu trúc cao.
Ngoài Audi, một số nhà sản xuất lớn như BYD, Zeekr, Geely và Foxconn cũng sử dụng dòng Walker S của UBTech và hơn 500 robot đã được đặt hàng trước. Tại nhà máy của BYD ở Thâm Quyến, Walker S1 giúp tăng hiệu quả phân loại thêm 120%, trong khi tại cơ sở Thành Đô của Lynk & Co, thời gian xử lý kho giảm 40% và chi phí lao động giảm 65% nhờ phối hợp với xe nâng tự động.
UBTech Robotics gần đây cũng có bước đột phá trong việc khiến nhiều robot hình người cùng phối hợp hoạt động. Hệ thống BrainNet của UBTech Robotics tăng cường khả năng phối hợp giữa chúng bằng cách sử dụng các nút suy luận thiết bị đám mây và các nút kỹ năng, tạo ra một "siêu não" và một "não phụ thông minh" trong hệ thống trí tuệ bầy đàn.
Siêu não sử dụng quá trình ra quyết định thông minh với mô hình lý luận đa phương thức quy mô lớn để xử lý những nhiệm vụ phức tạp trên dây chuyền sản xuất. Não phụ hỗ trợ điều khiển nhiều robot và nhận thức đa lĩnh vực, cho phép học đồng thời và triển khai kỹ năng nhanh hơn.
Theo UBTech Robotics, những tiến bộ này giúp tăng sự phối hợp trên dây chuyền sản xuất bằng cách cho phép robot hình người hợp tác hoạt động bên cạnh các nhiệm vụ riêng. Sử dụng công nghệ lý luận sâu DeepSeek-R1, siêu não phân tích lượng dữ liệu khổng lồ để đưa ra lý luận, đảm bảo robot làm việc hiệu quả hơn.
Thu Thảo (Theo Interesting Engineering)
Châu PhiHồ Victoria đang chuyển màu xanh lá do hiện tượng tảo nở hoa độc hại, một số khu vực thậm chí cạn oxy đến mức trở thành "vùng chết".
Tảo nở hoa độc hại đã biến một số khu vực của hồ Victoria thành "vùng chết". Ảnh: MODIS Land Rapid Response Team/NASA GSFC
Victoria, hồ lớn nhất châu Phi và cũng là hồ nhiệt đới lớn nhất thế giới, nằm ở khu vực biên giới giữa 3 quốc gia Uganda, Kenya, Tanzania. Có tới hơn 47 triệu người đang sống dựa vào hồ nước này. Tuy nhiên, hồ đang đối mặt với một vấn đề nghiêm trọng - nước hồ chuyển màu xanh lá, IFL Science hôm 29/3 đưa tin.
Màu sắc bất thường bắt nguồn từ sự gia tăng các hiện tượng tảo nở hoa độc hại (HAB) - cụ thể là do tảo lam hay vi khuẩn lam. Đây là kết quả của quá trình phú dưỡng, xảy ra khi một vùng nước dư thừa dưỡng chất, dẫn đến những sinh vật như thực vật và tảo phát triển bùng nổ.
Trong trường hợp hồ Victoria, phú dưỡng và HAB xuất hiện do hoạt động của con người đã đưa dưỡng chất vào nước hồ suốt hơn một thế kỷ. Nước thải sinh hoạt, nước thải nông nghiệp và công nghiệp đều liên quan đến vấn đề này. Ngoài ra còn có các sản phẩm từ hoạt động đốt rừng, đốt sinh khối và hoạt động công nghiệp được đưa vào khí quyển và đổ xuống hồ.
Biến đổi khí hậu cũng góp phần khiến hồ Victoria chuyển màu xanh lá. "Tảo nở hoa đang trở nên phổ biến hơn trên thế giới vì nhiệt độ tăng thúc đẩy tảo lam phát triển và mưa lớn hơn mang đến chất dinh dưỡng từ cảnh quan", các nhà nghiên cứu từ Đại học Michigan và Đại học Bowling Green State giải thích.
Hàng triệu người dựa vào nguồn cung nước ngọt của hồ Victoria - hồ nước ngọt lớn thứ hai thế giới, chỉ sau hồ Superior ở Bắc Mỹ. Tuy nhiên, HAB khiến nước trở nên không an toàn.
Nghiên cứu mới của nhóm nhà khoa học từ Đại học Michigan và Đại học Bowling Green State cho thấy Microcystis, một loại tảo lam phổ biến ở vịnh Winam của hồ Victoria, đang tiết ra lượng lớn độc tố microcystin. "Đây là một độc tố gây tổn thương gan có thể giết chết gia súc gia cầm, động vật hoang dã và con người, đặc biệt là người có hệ miễn dịch không tốt. Tại vịnh Winam, độc tố này thường xuyên cao hơn mức giới hạn sức khỏe mà WHO đặt ra", nhóm nghiên cứu giải thích.
Hồ Victoria cũng cung cấp thực phẩm cho con người, chủ yếu là cá. Tuy nhiên, HAB không chỉ tiết độc tố gây hại cho cá và động vật hoang dã khác mà còn có thể làm cạn kiệt oxy trong hồ.
Thực tế, một nghiên cứu gần đây chỉ ra, hiện tượng phú dưỡng gây ra những thay đổi lớn trong mạng lưới thức ăn ở vịnh Mwanza của hồ Victoria, trở thành một trong những yếu tố làm sụt giảm lượng cá. Tình hình thậm chí còn nghiêm trọng hơn ở một số khu vực khác của hồ, đặc biệt là các vùng sâu hơn. Một số nơi hiện thiếu oxy đến mức không còn khả năng duy trì sự sống.
Việc tìm hiểu thêm về loại tảo lam đằng sau HAB có thể giúp giới khoa học và các nhà hoạch định chính sách tìm ra cách giải quyết tốt nhất. Ví dụ, nghiên cứu của nhóm chuyên gia từ Đại học Michigan và Đại học Bowling Green State đã xác định loại tảo lam nào phổ biến nhất ở vịnh Winam, và loại nào đang tiết ra độc tố đáng lo ngại. Thông tin này có thể giúp nhà chức trách hiểu rõ hơn về những điều cần chú ý, sau đó cảnh báo người dân khi hiện tượng tảo nở hoa xuất hiện.
Việc phòng ngừa cũng rất quan trọng. Giải quyết biến đổi khí hậu sẽ cần nhiều nỗ lực, nhưng ở cấp độ địa phương, các nhà khoa học đề xuất cải tiến các chỉ dẫn, nâng cấp cơ sở hạ tầng dùng cho nông nghiệp và xử lý nước, trồng lại rừng, bảo vệ đất đai trước hoạt động của con người, để ngăn dưỡng chất dư thừa xâm nhập hồ Victoria.
Thu Thảo (Theo IFL Science)
Thứ trưởng Khoa học và Công nghệ Bùi Hoàng Phương bày tỏ sự quan tâm đặc biệt, muốn tìm hiểu, học hỏi Cộng hòa Czech trong xây dựng chính sách phát triển nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo.
Ngày 28/3, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Lê Quang Huy cùng Đoàn công tác của Bộ Khoa học và Công nghệ, do Thứ trưởng Bùi Hoàng Phương làm Trưởng đoàn, đã làm việc với Bộ Khoa học, Nghiên cứu và Đổi mới sáng tạo, Cộng hòa Czech.
Tại buổi làm việc Thứ trưởng Bùi Hoàng Phương mong muốn học hỏi trong việc xây dựng cơ chế, chính sách, mục tiêu trọng tâm là thúc đẩy ứng dụng các kết quả nghiên cứu vào sản xuất và kinh doanh.
Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Lê Quang Huy tặng bức tranh Tem cho đại diện Bộ Khoa học, Nghiên cứu và Đổi mới sáng tạo, Cộng hòa Czech. Ảnh: HTQT
Thứ trưởng Phương thông tin, Việt Nam đang tích cực triển khai chiến lược chuyển đổi số quốc gia. Các lĩnh vực công nghệ nền tảng như trí tuệ nhân tạo, Blockchain và công nghệ sinh học cũng được Việt Nam tập trung phát triển.
Liên quan đến dự thảo sửa đổi Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, Thứ trưởng Bùi Hoàng Phương đề nghị Czech chia sẻ kinh nghiệm để giúp Việt Nam xây dựng các chính sách phù hợp, khả năng ứng dụng cao.
Bộ Khoa học, Nghiên cứu và Đổi mới sáng tạo, Cộng hòa Czech, cho biết quốc gia này đặc biệt chú trọng kết nối giữa các cơ sở nghiên cứu và doanh nghiệp.
Bộ Khoa học, Nghiên cứu và Đổi mới sáng tạo chịu trách nhiệm phân bổ nguồn lực cho các chương trình nghiên cứu và phát triển (R&D), hoàn thiện hệ thống luật pháp để thúc đẩy chuyển giao công nghệ từ viện nghiên cứu, trường đại học sang doanh nghiệp.
Bộ cũng tập trung tạo ra môi trường thuận lợi để xây dựng các liên kết giữa ngành công nghiệp và các cơ sở nghiên cứu, đặc biệt trong các lĩnh vực có tiềm năng phát triển mạnh như công nghệ sinh học, năng lượng tái tạo và công nghệ thông tin.
Cộng hòa Czech đã triển khai các chính sách đầu tư vào nghiên cứu ứng dụng, bao gồm các chương trình nghiên cứu liên ngành nhằm tăng cường hợp tác giữa trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp, tối ưu hóa việc ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn.
Các đại biểu tham dự buổi làm việc. Ảnh: HTQT
Đại diện Czech cũng chia sẻ cơ chế đánh giá kết quả nghiên cứu áp dụng từ năm 2017, với hai tiêu chí chính: mức độ ứng dụng thực tế và số lượng bài nghiên cứu công bố trên các tạp chí khoa học uy tín.
Cơ chế này giúp đảm bảo các kết quả nghiên cứu được ứng dụng vào thực tế, tạo ra giá trị kinh tế và xã hội. Kết quả đánh giá được tổng hợp từ 3 nguồn chính: viện nghiên cứu, cơ quan cấp tài chính và Bộ Khoa học, Nghiên cứu và Đổi mới sáng tạo. Cơ chế này không chỉ giúp xác định các dự án nghiên cứu tiềm năng mà còn thúc đẩy sự minh bạch và hiệu quả trong việc phân bổ nguồn lực cho nghiên cứu và phát triển.
Phía Cộng hòa Czech cũng giới thiệu một số chương trình hợp tác nổi bật của nước này do Bộ Công Thương Czech triển khai, trong đó tập trung vào các lĩnh vực công nghệ tiên tiến như AI, bán dẫn và lượng tử. Đặc biệt, công nghệ sinh học đã được Czech chú trọng phát triển từ lâu và hiện là một trong những lĩnh vực mũi nhọn trong chiến lược nghiên cứu và đổi mới sáng tạo quốc gia.
Hồi tháng 1, Thủ tướng Phạm Minh Chính và Thủ tướng Czech Petr Fiala đã nhất trí nâng cấp quan hệ hai nước lên Đối tác chiến lược. Trong đó, hai quốc gia thống nhất tiếp tục tăng cường hợp tác với các lĩnh vực truyền thống trong đó có khoa học, công nghệ. Việt Nam - Czech cũng sẽ mở rộng hợp tác sang các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, kinh tế xanh và tuần hoàn, công nghệ thông tin, chăm sóc sức khỏe, khai khoáng, năng lượng, an ninh lương thực.
Thế Sơn
Tàu thăm dò Parker thực hiện thành công chuyến bay qua sát Mặt Trời lần thứ hai hôm 22/3, thu thập dữ liệu quan trọng về gió Mặt Trời.
Tàu vũ trụ lớn tương đương chiếc ôtô này tới cách bề mặt Mặt Trời chỉ 6,1 triệu km và bay với tốc độ đáng kinh ngạc 690.000 km/h, bằng với kỷ lục lịch sử mà nó thiết lập trong chuyến tiếp cận đầu tiên vào đêm Giáng sinh năm ngoái.
Tàu Parker của NASA hoàn thành chuyến bay thu thập thông tin khoa học lần thứ hai sát Mặt Trời. Ảnh: Steve Gribben/NASA/Johns Hopkins APL
Trong chuyến tiếp cận hôm 22/3, tàu Parker lại vận hành tự động với 4 thiết bị khoa học được lập trình để thu thập dữ liệu về gió Mặt Trời từ bên trong vành nhật hoa - lớp ngoài cùng của khí quyển Mặt Trời. Hôm 25/3, con tàu gửi tín hiệu về Trái Đất, cho thấy nó đang hoạt động tốt và mọi hệ thống đều hoạt động bình thường.
"Chuyến tiếp cận mới là lần thứ hai đạt khoảng cách và tốc độ này, cho phép tàu vũ trụ thực hiện những phép đo khoa học chưa từng có về gió Mặt Trời và các hoạt động liên quan", NASA cho biết.
Các nhà khoa học hy vọng dữ liệu mà Parker thu thập gần Mặt Trời sẽ giúp họ dự đoán thời tiết không gian tốt hơn cũng như giải quyết những bí ẩn lâu đời về ngôi sao này, ví dụ như tại sao vành nhật hoa nóng hơn bề mặt hàng trăm lần khi nó mở rộng ra không gian.
"Nghiên cứu tiên phong của nhiệm vụ này đang viết lại sách giáo khoa về khoa học Mặt Trời bằng cách đi đến nơi mà chưa vật thể nhân tạo nào từng đến", quyền giám đốc NASA, Janet Petro, nói.
Những thành tựu kỷ lục của tàu vũ trụ nhấn mạnh hiệu quả của tấm chắn nhiệt, bảo vệ tàu khỏi nhiệt độ cực cao của Mặt Trời, cho phép các thiết bị điện tử và dụng cụ khoa học hoạt động ở nhiệt độ phòng - ngay cả khi tàu đối diện trực tiếp với Mặt Trời để thu thập dữ liệu.
"Nhóm phụ trách tàu Parker đã hiện thực hóa một nhiệm vụ khoa học vũ trụ vô cùng khó khăn từng được cho là không thể thực hiện trong hơn 60 năm. Họ đã làm điều đó bằng cách giải quyết nhiều thách thức công nghệ lâu đời và nâng cao đáng kể khả năng bay vào không gian của Mỹ", Ralph Semmel, giám đốc Phòng thí nghiệm Vật lý Ứng dụng Johns Hopkins, chia sẻ.
Tàu Parker phóng lên không gian vào năm 2018. Con tàu dự kiến thực hiện thêm một chuyến tiếp cận Mặt Trời nữa trong năm nay với tốc độ và khoảng cách tương tự những lần trước vào ngày 19/6.
Thu Thảo (Theo Space)
Động đất có thể gây hậu quả tức thì như nhà cửa nghiêng ngả, cầu đường sụp đổ, đường ống nứt toác, kèm nhiều ảnh hưởng thứ cấp như dư chấn, sóng thần, sạt lở đất, hỏa họan, dịch bệnh.
PhápĐội ngũ phụ trách xây dựng lò phản ứng ITER đang sử dụng các công cụ AI để tăng đáng kể tốc độ và độ chính xác trong quá trình lắp ráp.
Lò ITER đang trong quá trình xây dưng. Ảnh: Innovation Newsnetwork
Ở khu vực đông nam nước Pháp, một đội ngũ gồm 2.000 nhà vật lý, nhà khoa học và công nhân đang bận rộn xây dựng nhà máy nhiệt hạch lớn nhất thế giới mang tên Lò phản ứng Nhiệt hạt nhân Thử nghiệm Quốc tế (ITER). Mục tiêu của họ là đưa cơ sở vào hoạt động năm 2033 và một loạt công cụ trí tuệ nhân tạo (AI) đang được triển khai để hoàn thành công việc đòi hỏi độ chính xác cao ở quy mô chưa từng thấy, Interesting Engineering hôm 27/3 đưa tin.
Phản ứng nhiệt hạch mô phỏng điều kiện của Mặt Trời để hợp nhất đồng vị hydro deuterium và tritium, hình thành heli đồng thời giải phóng năng lượng lớn. Phần lớn quá trình diễn ra trong khoang lò phản ứng có tên tokamak. Trong khoang hình bánh vòng này, nhiên liệu nhiệt hạch được nung tới trạng thái plasma nóng, nơi nhiệt độ cao gấp 10 lần lõi Mặt Trời, khiến phản ứng nhiệt hạch trở nên khả thi.
Tại ITER, các nhà nghiên cứu đang làm việc để xây dựng lò tokamak lớn nhất thế giới nhằm nghiên cứu chi tiết quá trình phản ứng nhiệt hạch. Tuy nhiên, hoàn thành dự án này là một nhiệm vụ khổng lồ do quy mô xây dựng và số lượng bộ phận lớn, đòi hỏi sự trợ giúp của AI.
Lò tokamak ở ITER sẽ được lắp ráp với 9 phần, 5 phần được chế tạo ở châu Âu, 4 phần sản xuất ở Hàn Quốc, trong khi Nga và Ấn Độ sẽ cung cấp một số linh kiện. Làm từ một loại thép không gỉ đặc biệt, những phần này sẽ được sắp xếp và hàn lại với nhau. Một loạt lượt quét siêu âm phức tạp sẽ đảm bảo mối hàn không bị lỗi. Quá trình tạo ra lượng dữ liệu cần phân tích cực lớn, vì vậy nhóm nghiên cứu đã xây dựng mô hình AI ở trình soạn thảo Visual Studio Code của Microsoft, nơi nhiều ngôn ngữ mã hóa có thể được dùng để thăm dò dữ liệu và tiết kiệm hàng giờ kiểm tra chất lượng và độ chính xác của mối hàn. Nhóm nghiên cứu cũng có thể sử dụng mô hình để xác định vật liệu cần dùng làm lớp lót lò khoang lò phản ứng từ bên trong.
Nỗ lực cộng tác trong dự án ITER quy tụ hơn 30 nước, đòi hỏi hệ thống quản lý tài liệu tiêu chuẩn hóa trong hơn 20 năm. Hơn 1,5 triệu tài liệu được tạo ra trong suốt thời gian này, và việc tìm kiếm thông tin giống như "mò kim đáy bể". Vào quý I năm 2024, bộ phận Công cụ dự án IT ở ITER xây dựng một chatbox AI) để làm công việc này và cải tiến dần trong năm. Đầu năm nay, công cụ AI tóm tắt tài liệu và phân loại thông tin trong một cơ sở dữ liệu lớn. Lợi thế của việc này là người sử dụng có thể gửi yêu cầu tới cơ sở dữ liệu và thu lại phản hồi hữu dụng thay vì nhận những giải đáp khớp với từ khóa.
Sử dụng công cụ từ OpenAI, chatbot hỗ trợ những câu hỏi bằng tiếng Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Nga, Hindu và có thể tiếp cận bởi 120 đối tác của dự án. Do tài liệu ITER cũng chứa nhiều từ viết tắt, đội phát triển công cụ xây dựng một chatbox khác trả lời câu hỏi chuyên về vấn đề đó. Họ cũng làm việc để hệ thống tài liệu dễ ghép nối với các mô hình ngôn ngữ lớn khác, cho phép trao đổi luồng thông tin dễ dàng hơn.
An Khang (Theo Interesting Engineering)
Trung tâm điện toán dưới nước ở Hải Nam mạnh bằng 30.000 máy tính hiệu suất cao hoạt động cùng lúc, giúp thúc đẩy kinh tế số phát triển.
Video: CCTV
Các đơn vị của Việt Nam cùng với tập đoàn của Áo hợp tác tập trung ba trụ cột chính gồm nghiên cứu và phát triển công nghệ then chốt, đào tạo nhân lực, triển khai các dự án sản xuất thử nghiệm công nghệ bán dẫn.
Ngày 26/3, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Lê Quang Huy cùng Đoàn công tác của Bộ Khoa học và Công nghệ do Thứ trưởng Bùi Hoàng Phương làm Trưởng đoàn đã chứng kiến Lễ ký bản ghi nhớ hợp tác giữa Cục Công nghiệp Công nghệ Thông tin và Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông (PTIT) với Tập đoàn EVGroup. Đây là tập đoàn hàng đầu thế giới trong công nghệ liên kết wafer cho chip 3D và cảm biến, chuyên cung cấp thiết bị cho sản xuất bán dẫn.
Hai bên thống nhất sẽ thúc đẩy chương trình Nghiên cứu và Phát triển (R&D) đối với các công nghệ then chốt như chế tạo nano, đóng gói 3D và MEMS (Micro-Electro-Mechanical Systems - là các hệ thống tích hợp giữa cơ học và điện tử gồm các thiết bị như cảm biến, bộ truyền động và các thành phần cơ học nhỏ gọn được chế tạo bằng công nghệ vi mạch).
Về đào tạo, các đơn vị của Việt Nam và Áo cùng thiết kế chương trình chuyên sâu cho sinh viên, kỹ sư và nhà nghiên cứu nhằm nâng cao trình độ chuyên môn kỹ thuật trong lĩnh vực bán dẫn.
Hai bên sẽ cùng nhau triển khai các dự án sản xuất và thử nghiệm nhằm đưa Việt Nam tiến gần hơn tới việc xây dựng nền công nghiệp sản xuất bán dẫn hiện đại.
Thứ trưởng Bùi Hoàng Phương và Đoàn công tác chứng kiến lễ ký kết biên bản ghi nhớ giữa các đơn vị. Ảnh: HTQT
Thứ trưởng Bùi Hoàng Phương kỳ vọng hợp tác góp phần nâng cao năng lực ngành công nghiệp bán dẫn của Việt Nam, mang lại giá trị trong đào tạo, nghiên cứu và phát triển, phù hợp với tầm nhìn dài hạn và định hướng phát triển bền vững của đất nước.
Ông Nguyễn Khắc Lịch, Cục trưởng Cục Công nghiệp Công nghệ Thông tin đánh giá, với chuyên môn, năng lực của EVGroup và chính sách khuyến khích đầu tư vào bán dẫn trong nước, Việt Nam kỳ vọng sẽ tạo ra những kết quả cụ thể và vững chắc trong lĩnh vực này.
"Kết quả hợp tác sẽ tạo nên một tương lai mà các công nghệ bán dẫn tiên tiến đóng vai trò quan trọng trong việc định hình các ngành công nghiệp trên toàn cầu", Tổng Giám đốc điều hành Hermann Waltl, EVGroup nói.
Phòng thí nghiệm bán dẫn Trung tâm nghiên cứu triển khai, Khu công nghệ cao TP HCM. Ảnh: Quỳnh Trần
Năm 1972, Áo là một trong những quốc gia đầu tiên ở châu Âu thiết lập quan hệ ngoại giao với Việt Nam. Năm ngoái, Việt Nam và Áo đã kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ.
Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, đến tháng 5/2023, Áo đứng thứ 44 trong số 143 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam với 41 dự án trị giá 148 triệu USD. Khoảng 6.000 người Việt đang sinh sống tại Áo.
Thế Sơn
Công ty Agibot sẽ mở nhà máy mới ở Phố Đông, Thượng Hải nhằm tăng sản lượng robot hình người lên 5.000, sánh ngang sản lượng với công ty của tỷ phú Elon Musk.
Agibot sẽ tăng cường sản xuất hàng loạt robot hình người trong năm nay. Ảnh: Agibot
Công ty khởi nghiệp robot Agibot hay còn gọi là Zhiyuan Robotics ở Thượng Hải đang đặt mục tiêu sản lượng ngang với công ty robot Optimus của tỷ phú Elon Musk, theo Interesting Engineering. Công ty hướng tới triển khai sản phẩm mới trong môi trường công nghiệp, thay thế con người ở những công việc chuyên môn nhằm cung cấp giá trị hữu hình cho khách hàng. Agibot hy vọng có thể giao 3.000 - 5.000 robot, tăng mạnh từ mức dưới 1.000 robot vào năm ngoái.
Thành lập vào tháng 2/2023 bởi Peng Zhihui, người từng tham gia chương trình "Genius Youth" của Huawei, Agibot giới thiệu mẫu robot hình người đầu tiên mang tên Raise A1 vào tháng 8/2023. Tháng 3/2025, AgiBot ra mắt Genie Operator-1 (GO-1), một mô hình AI xử lý hình ảnh và dữ liệu video để tăng cường khả năng của robot hình người nhằm diễn giải hành động của con người và thực hiện công việc thực tế.
Agibot đã trở thành công ty robot chủ chốt ở Thượng Hải với một cơ sở tại khu Lingang. Công ty đã lên kế hoạch mở rộng với một nhà máy mới ở Phố Đông, tăng sản xuất thêm hơn 400 robot mỗi tháng, theo Yao Maoqing, giám đốc điều hành phòng trí tuệ hiện thân của Agibot. Agibot ước tính việc ứng dụng robot hình người trong gia đình sẽ cần thêm khoảng 5 năm. Hiện nay, sản lượng robot công nghiệp của Trung Quốc tăng 27% lên 91.088 đơn vị trong tháng 1 và 2, còn sản lượng robot dịch vụ tăng từ 36% lên 1,5 triệu đơn vị, theo dữ liệu của chính phủ.
Ngoài chuyên về robot hiện thân cao cấp nhất, Agibot cũng tập trung vào phát triển hệ sinh thái tiên tiến. Mẫu robot hình người đầu bảng của công ty là Yuanzheng A2, cao 175 cm, nặng 55 kg, trang bị cảm biến AI. A2 có thể xử lý văn bản, audio, dữ liệu hình ảnh và thực hiện công việc như xâu kim. Agibot cũng cung cấp A2 Max, cùng với các mẫu robot dịch vụ A2-W, X1, và X1-W. Để cạnh tranh với robot Optimus của Tesla, Agibot hướng tới dẫn đầu trong mở rộng thị trường robot. Đầu tháng này, công ty giới thiệu Lingxi X2, một robot hình người đa dụng cực kỳ linh hoạt kết hợp AI cao cấp.
Để tăng tốc huấn luyện và phát triển robot, AgiBot sử dụng GO-1 được thiết kế để tăng cường hiệu suất công việc thực tế của robot hình người. GO-1 sử dụng AI ngôn ngữ - hình ảnh để diễn giải hành động của con người thông qua xử lý dữ liệu ảnh và video. GO-1 sử dụng chương trình khung Vision-Language-Latent-Action (ViLLA), kết hợp hiểu biết về bối cảnh, kế hoạch hành động và xử lý. GO-1 được xây dựng nhờ sử dụng AgiBot World, tập dữ liệu quy mô lớn chứa hơn một triệu hướng đi của robot trong 217 nhiệm vụ. Trong các thử nghiệm gần đây, GO-1 nâng tốc độ hoàn thành nhiệm vụ từ 46% lên 75%, chứng minh hiệu quả trong những hoạt động như rót và phục vụ nước. AgiBot cho biết tính dễ thích nghi của mô hình cho phép nó học hỏi và trau chuốt khả năng liên tục.
An Khang (Theo Interesting Engineering)
[unable to retrieve full-text content]
Chuyên gia WIPO cho rằng cần đưa nội dung đổi mới sáng tạo, sở hữu trí tuệ và khởi nghiệp vào các môn học từ sớm, tạo cho các nhà đổi mới sáng tạo tương lai học cách khai thác ý tưởng của họ thành tiền.
Đề xuất được bà Altaye Tedla Desta, Trưởng bộ phận phụ trách đào tạo trực tuyến của Học viện WIPO, Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) đưa ra tại hội thảo chia sẻ kinh nghiệm giáo dục sở hữu trí tuệ dành cho học sinh phổ thông tại Việt Nam do Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức sáng 25/3. Theo bà, Việt Nam cần xác định các yếu tố cần thiết để đưa nội dung sở hữu trí tuệ vào giảng dạy tại các cấp học phổ thông.
Bà nêu thực tế có nhiều ý tưởng xuất sắc gặp khó khăn trong việc tiếp cận thị trường hoặc có nguy cơ bị mất, bị sao chép mà không xin phép, hoặc bị tước đoạt về tài chính. Thiếu đi sự bảo hộ và quản lý sở hữu trí tuệ, giá trị được tạo ra bởi những người trẻ tuổi, các doanh nghiệp và những nhà đổi mới sáng tạo, dù nằm trong các dịch vụ, sáng chế hay tác phẩm sáng tạo, đều có thể bị giảm sút.
Theo bà Altaye Tedla Desta, hiểu biết về sở hữu trí tuệ không chỉ đạt được sự bảo hộ, mà còn mang ý nghĩa về chiến lược. Nó là chiến lược để kiếm tiền, trao quyền, và đưa những kiến thức cụ thể, bao gồm cả tri thức truyền thống và cộng đồng, thâm nhập vào thị trường mà không lo bị chiếm hữu. "Những doanh nhân thành công nhất không chỉ tạo ra sáng chế, mà họ còn thực hiện đổi mới sáng tạo với một kế hoạch cụ thể nhằm tiếp cận thị trường và những khách hàng mong muốn dịch vụ hoặc sản phẩm của họ", bà nói.
Bà đề xuất đưa nội dung đổi mới sáng tạo, sở hữu trí tuệ và khởi nghiệp vào các môn học khác nhau từ ngay cấp độ học nhỏ tuổi. Bà dẫn các nghiên cứu cho thấy sự sáng tạo đạt đỉnh trong độ tuổi từ 12 đến 20, khi giới trẻ nhận ra tài năng của mình và phát triển sở thích cho các lĩnh vực nhất định. Sau độ tuổi này, các cấu trúc giáo dục truyền thống thường kìm hãm sự sáng tạo bằng cách phân chia các môn học theo những cách thông thường, từ đó làm giới hạn khả năng đổi mới sáng tạo của giới trẻ giữa các môn học.
Đồng quan điểm, ông Trịnh Văn Sơn, Tổng giám đốc Công ty cổ phần truyền thông Trường Thành cho rằng giáo dục cho thế hệ trẻ về sở hữu trí tuệ là cần thiết nhằm từng bước hình thành và phát triển văn hóa sở hữu trí tuệ. Ông cho biết Trường Thành và Smartschool đã phối hợp nghiên cứu, tham khảo, học tập kinh nghiệm trong nước và quốc tế về các chương trình đào tạo sở hữu trí tuệ dành cho các cấp học sinh để tìm kiếm các giải pháp phù hợp với điều kiện triển khai tại Việt Nam.
Ông Trịnh Văn Sơn cho biết sẽ sớm hoàn thiện nội dung, học liệu số phục vụ các chương trình đào tạo về sở hữu trí tuệ. Ảnh: Minh Sơn
Ông Sơn cho biết sẽ sớm hoàn thiện nội dung, học liệu số phục vụ chương trình đào tạo một cách nhanh nhất, chất lượng nhất, góp phần cùng các cơ quan quản lý, các cơ sở giáo dục triển khai chương trình giáo dục sở hữu trí tuệ dành cho học sinh các cấp học một cách hiệu quả.
Theo ông Lưu Hoàng Long, Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ, giáo dục sở hữu trí tuệ cho học sinh phổ thông là vấn đề mới, chưa được triển khai một cách bài bản và thường xuyên ở Việt Nam.
Ông đánh giá cao sáng kiến xây dựng chương trình giáo dục sở hữu trí tuệ cho học sinh của Công ty Trường Thành. Ông Long cũng mong nhận được sự đồng hành của doanh nghiệp và các chủ thể liên quan trong việc tạo dựng văn hóa sở hữu trí tuệ trong toàn xã hội, góp phần thực hiện nhiệm vụ quan trọng đã đặt ra trong Chiến lược sở hữu trí tuệ đến năm 2030.
Ông Lưu Hoàng Long, Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ phát biểu tại sự kiện. Ảnh: Minh Sơn
Khảo sát của Cục Sở hữu trí tuệ với 800 học sinh đến từ các trường học cho thấy, phần lớn học sinh tiểu học (74%), trung học cơ sở (87%) cho biết chưa bao giờ được tiếp cận với kiến thức về sở hữu trí tuệ. Phần lớn các em đều cho biết sẵn sàng đón nhận các kiến thức mới này. Theo đó TS Nguyễn Hoàng Hạnh, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu, đào tạo và hỗ trợ, tư vấn (Cục Sở hữu trí tuệ), kiến nghị các cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục cần xem xét áp dụng hình thức phù hợp về sở hữu trí tuệ ở các cấp học.
Ông Lê Ngọc Lâm, nguyên Phó cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ nêu con số thực tế không có sở hữu trí tuệ trên 95% dự án khởi nghiệp đã thất bại. Vì thế việc đưa kiến thức sở hữu trí tuệ vào trường phổ thông là cần thiết. Theo ông với các nước điều này không mới, nhưng ở Việt Nam các trường cần mạnh dạn đặt chân vào "con đường mới" phát triển các mô hình đào tạo mới.
Ông Trần Lê Hồng, Phó Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ cho biết sẽ làm việc trực tiếp với Vụ Giáo dục Phổ thông, Bộ Giáo dục và Đào tạo để thúc đẩy các hoạt động phổ cập sở hữu trí tuệ. Cục Sở hữu trí tuệ khẳng định luôn đồng hành các nhà quản lý, doanh nghiệp, nhà trường đưa sở hữu trí tuệ thành công cụ hữu hiệu cho kinh doanh, lao động và phát triển kinh tế.
Hà Thanh
Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ cho rằng việc bộ chuyên ngành chủ động quy định công bố hợp quy sẽ giúp đơn giản hóa quy trình, thủ tục, chi phí cho doanh nghiệp.
Phát biểu tại hội nghị đại biểu Quốc hội chuyên trách cho ý kiến về dự Luật sửa đổi bổ sung một số điều Tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật sáng 25/3, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nói cách tiếp cận mới liên quan đến dự án Luật này là thực hiện tiêu chuẩn hóa toàn diện, lấy thị trường làm chủ đạo, Nhà nước định hướng, doanh nghiệp là trung tâm, xã hội tham gia tích cực và hội nhập quốc tế.
Bộ trưởng Hùng cũng đồng tình với những băn khoăn của đại biểu về một số quy định liên quan đến thú y, chăn nuôi, bảo vệ thực vật quy định chặt chẽ hơn mức cần thiết. Các sản phẩm này vừa phải đăng ký cấp phép lưu hành, chứng nhận theo hệ thống GMP, vừa chứng nhận hợp quy.
Hai quy trình này đều có bước phân tích lấy mẫu giống nhau. Vì vậy, Bộ cho rằng cần thiết giảm thiểu bằng cách chỉ cần đáp ứng chứng nhận GMP thì không cần phải công bố hợp quy nữa. "Sửa đổi Luật lần này đã giao các bộ chuyên ngành chủ động trong việc quy định công bố hợp quy để tạo sự thông thoáng cho doanh nghiệp", Bộ trưởng Hùng nói.
Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng. Ảnh: Media Quốc hội
Việc quản lý tiêu chuẩn, quy chuẩn sẽ chuyển từ Nhà nước dẫn dắt sang cân bằng giữa Nhà nước và thị trường, mở rộng hệ thống tiêu chuẩn sang toàn bộ nền kinh tế. Ông Hùng nhấn mạnh tiêu chuẩn sẽ góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, thúc đẩy phát triển chất lượng cao dựa trên khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. "Tỷ lệ chuyển đổi tiêu chuẩn quốc tế đang từ mức 62% sẽ nâng dần lên 70% và 80%", Bộ trưởng Hùng nói.
Bên cạnh đó, việc sửa đổi các quy định về tiêu chuẩn, quy chuẩn để đảm bảo tuân thủ cam kết quốc tế, đặc biệt là các FTA thế hệ mới và bổ sung các quy định để đẩy mạnh việc xã hội hóa trong việc xây dựng tiêu chuẩn, quy chuẩn, hoạt động chứng nhận, giám định. Với những chính sách mới, vai trò của doanh nghiệp và hiệp hội trong xây dựng tiêu chuẩn, quy chuẩn được nâng cao.
Phó chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan nói Luật Tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật tác động rất lớn đến nền kinh tế, từ hàng hóa xuất khẩu của một ngành hàng, đến hoạt động thương mại doanh nghiệp và toàn bộ xã hội.
Các quy định này tác động đến chi phí doanh nghiệp bỏ ra để kiểm định, thời gian để tuân thủ và ảnh hưởng trực tiếp đến cơ hội của họ khi cạnh tranh. Chi phí tuân thủ sẽ được doanh nghiệp phân phối vào giá sản phẩm. "Một hợp quy sản phẩm thức ăn chăn nuôi sẽ phân bố vào giá bán cho hàng triệu người chăn nuôi khắp cả nước", ông Hoan nói.
Ông đề nghị cơ quan soạn thảo và thẩm tra tiếp thu ý kiến của các đại biểu, nghiên cứu đánh giá tiền kiểm hoặc hậu kiểm với sản phẩm, hàng hóa để không phát sinh chi phí quá lớn. Ngược lại, ông Hoan cũng cho rằng quy trình kiểm định, công bố hợp quy sản phẩm hàng hóa cần phải tính đến nâng cao giá trị thương hiệu và doanh nghiệp thông qua chất lượng. Việc này vừa đảm bảo tăng trường kinh tế khu vực tư nhân vừa tránh các rủi ro về sức khỏe cho xã hội
Ông Hoan nhắc lại lùm xùm quảng cáo kẹo rau trên sàn thương mại điện tử, là một minh chứng cho cơ chế tự kiểm soát của các hiệp hội ngành hàng. Khi một người tiêu dùng thấy nghi ngờ, họ đem kẹo đó đến phòng thí nghiệm phát hiện không đúng như quảng cáo. "Như vậy chúng ta trao quyền kiểm soát cho các hiệp hội ngành hàng để họ tự kiểm soát chất lượng", ông Hoan lấy ví dụ.
Phó chủ tịch Quốc hội cũng dẫn chứng, ở nước ngoài việc các hiệp hội ngành hàng đóng dấu được coi như một sự bảo chứng về chất lượng đối với các sản phẩm của doanh nghiệp. Rủi ro thì ở bất kỳ cơ chế kiểm soát nào cũng có, song cơ quan quản lý chọn biện pháp ít tác động với doanh nghiệp.
Dự án Luật sửa đổi bổ sung một số điều Tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật sẽ được thông qua tại kỳ họp thứ 9, khai mạc đầu tháng 5.
Sơn Hà
Pin trọng lực chỉ dựa vào nguyên tắc vật lý cơ bản để lưu trữ năng lượng và không phụ thuộc vào vật liệu khai khoáng nhập khẩu hứa hẹn thay thế pin lithium - ion.
Tháp pin trọng lực của Energy Vault trong dự án hợp tác với chính phủ Trung Quốc. Ảnh: Energy Vault
Pin trọng lực, công nghệ sử dụng một trong những lực đơn giản nhất trong tự nhiên là lực hấp dẫn, có thể lưu trữ lượng lớn năng lượng. Hiện loại pin này được thử nghiệm ở nhiều dạng trên khắp thế giới, phương pháp này hứa hẹn cung cấp lựa chọn sạch, bền và linh hoạt hơn pin lithium-ion, theo Interesting Engineering.
Pin trọng lực hoạt động dựa vào thế năng. Bất cứ khi nào nâng một vật nặng, dù là khối gạch lớn hay một thể tích nước, bạn bỏ năng lượng vào vật nặng đó. Nhờ lực hấp dẫn, năng lượng được lưu trữ cho tới khi vật thể rơi xuống. Ở bất kỳ thời điểm nào, bạn có thể để nó rơi có kiểm soát, sử dụng máy phát điện hoặc turbine để biến đổi động lượng hướng xuống thành điện. Khác với năng lượng hóa học trong pin giảm dần sau nhiều chu kỳ lặp lại, thế năng không giảm dần theo thời gian. Chừng nào bộ phận cơ học còn hoạt động, năng lượng lưu trữ có thể được giải phóng khi cần.
Những dạng ban đầu của lưu trữ năng lượng dựa trên lực hấp dẫn đã tồn tại hơn một thế kỷ dưới dạng các hệ thống thủy điện tích năng bơm nước lên đồi khi năng lượng dồi dào, sau đó giải phóng xuống đồi qua turbine khi nhu cầu điện đạt đỉnh. Quá trình này có hiệu quả và độ tin cậy cao, nhưng đòi hỏi địa hình riêng biệt bao gồm hồ chứa nước trên cao và lưu vực lớn mà nhiều vùng không có.
Ví dụ ấn tượng nhất về công cuộc chuyển đổi sang pin trọng lực nằm ở Như Đông, Trung Quốc, trong dự án hợp tác giữa công ty Energy Vault của Thụy Sĩ và chính phủ Trung Quốc. Cao hơn 120 m, tòa nhà EVx là một tháp cơ học đồ sộ dùng để nâng những khối gạch khổng lồ nặng tới 24 tấn trong thời gian năng lượng thặng dư. Khi lưới điện cần nhiều điện hơn, các khối gạch được hạ xuống và thế năng của chúng được biến đổi thành điện.
Với công suất cực đại 25 MW, EV có hiệu quả khứ hồi hơn 80%. Tuổi thọ hoạt động theo ước tính lên tới 35 năm cho thấy đây là một giải pháp dài hạn hữu hiệu. Mỗi khối gạch làm từ hợp chất có sẵn như đất, cát hoặc rác tái chế. Xây dựng tháp phụ thuộc vào nhân công và nguồn lực địa phương, giúp chi phí thấp hơn so với dựa vào lithium nhập khẩu hoặc các loại đất hiếm khác. Nhiều dự án EVx khác đang được lên kế hoạch, từ 100 MWh đến 660 MWh, thậm chí một hệ thống 2 GWh được đề xuất lắp đặt ở Nội Mông.
Thách thức và hạn chế
Bất chấp tiềm năng của pin trọng lực, đây không phải là giải pháp phổ biến. Đối với lưu trữ năng lượng ở quy mô cá nhân hoặc gia đình, thí nghiệm vật lý chỉ ra hệ thống trọng lực nhỏ không hiệu quả. Trong một nghiên cứu, các sinh viên kỹ thuật nâng khối bê tông 2.000 kg trong một ngôi nhà và phát hiện nó chỉ lưu trữ năng lượng tương đương 12 pin AA.
Xây dựng công trình đủ lớn để lưu trữ nhiều năng lượng tại nhà sẽ rất tốn kém và phức tạp về mặt kết cấu. Ở quy mô lưới điện, hạn chế lớn của pin trọng lực là chi phí ban đầu lớn. Dù chi phí vận hành trong suốt vòng đời có thể thấp hơn pin lithium-ion, thuyết phục nhà đầu tư tham gia dự án như vậy không hề dễ dàng.
Ngoài ra, hao mòn vật lý ở những bộ phận cơ học như tời, dây cáp, ròng rọc hoặc thang nâng có thể đáng lo ngại sau nhiều thập kỷ vận hành. Một trở ngại khác là bất động sản. Dù hệ thống pin trọng lực không đòi hỏi hồ trên núi nhưng cần cấu trúc cao hoặc giếng sâu. Khu vực đô thị có thể không thuận tiện để xây tháp cao do chắn tầm nhìn hoặc tăng chi phí bất động sản. Khu công nghiệp cũ hoặc vùng nông thôn có thể phù hợp hơn, nhưng tính khả thi của mỗi dự án phụ thuộc vào quy định địa phương và sự chấp thuận của cộng đồng.
An Khang (Theo Interesting Engineering)
[unable to retrieve full-text content]
Ba phi hành gia Bruce McCandless II, Dale Gardner và Joseph Allen nổi tiếng trong lịch sử vì từng đi bộ ngoài không gian mà không có dây buộc an toàn do thực hiện nhiệm vụ đặc biệt.
Phi hành gia Bruce McCandless II nổi tiếng với bức ảnh vũ trụ đáng sợ nhất chụp từ tàu con thoi Challenger vào ngày 7/2/1984. Vào ngày đó, ông và đồng nghiệp Bob Stewart đeo Thiết bị Cơ động Có người lái (Manned Maneuvering Unit - MMU) - một ba lô được đẩy bằng khí nitơ, cho phép các phi hành gia di chuyển và thực hiện hoạt động ngoài tàu vũ trụ (EVA) mà không cần dây nối với tàu. Họ rời khỏi tàu để thực hiện một chuyến đi bộ không gian không buộc dây an toàn khi tàu Challenger di chuyển ở tốc độ gần 28.900 km/h.
McCandless trở thành người đầu tiên thực hiện chuyến đi bộ ngoài không gian mà không có bất kỳ kết nối vật lý nào với tàu vũ trụ. Ông trôi dạt cách tàu con thoi tới 98 m, chỉ dựa vào MMU để di chuyển và duy trì sự sống.
Phi hành gia Bruce McCandless II trôi xa cách tàu con thoi 98 m trong chuyến đi bộ không gian. Ảnh: NASA
Một chuyến đi bộ không gian khác của NASA cũng đáng sợ không kém. Năm 1984, phi hành gia Dale Gardner và Joseph Allen bay không có dây nối để thu hồi hai vệ tinh liên lạc đặt sai quỹ đạo do trục trặc tên lửa.
Do tên lửa đẩy không thể đưa các vệ tinh vào quỹ đạo đúng, NASA lên kế hoạch để họ mặc bộ đồ không gian và đeo MMU nhằm thu hồi vệ tinh Westar 6 và Palapa B2 để đưa về Trái Đất, trong khi phi hành gia Anna Fisher vận hành Hệ thống thao tác từ xa (RMS). Cả Gardner và Allen thay phiên thu thập vệ tinh mà không có dây buộc, trong đó Gardner bay bằng MMU để lấy lại Westar.
Sau khi lái tàu Discovery cách Palapa trong vòng 11 m, Allen và Gardner ra khỏi chốt gió để bắt đầu chuyến đi bộ không gian. Allen đeo MMU đặt ở thành khoang hàng, gắn cần với vào cánh tay đòn của nó và bay về phía Palapa. Khi tới gần, ông ấn cần với vào đai Động cơ khởi động viễn điểm của vệ tinh và sử dụng hệ thống điều khiển phương hướng của MMU để ngăn Palapa xoay tròn.
Phi hành gia Dale A. Gardner trong chuyến đi bộ không gian không dây buộc. Ảnh: NASA
Sau đó, Fisher điều khiển RMS để tóm trúng móc khóa đặt trên cần với giữa Allen và vệ tinh. Tiếp theo, bà kéo Allen và vệ tinh về phía khoang hàng nơi Gardner đợi sẵn để tháo ăngten đẳng hướng của nó và lắp đặt cấu trúc liên kết. Tuy nhiên, Gardner không thể gắn cấu trúc nối vào vệ tinh do vấn đề ngoài dự kiến trên vệ tinh. Sử dụng kế hoạch dự phòng, Allen tháo cần với, để nó gắn vào vệ tinh và RMS, rồi kéo MMU vào khoang hàng. Sau khi Allen giữ chặt vệ tinh thông qua ăngten của nó, Gardner gắn bộ điều chỉnh vào đáy của vệ tinh để cố định nó trong khoang hàng.
Nhiệm vụ thành công với vệ tinh được thu thập trong vòng 6 giờ. Quá trình thu thập vệ tinh thứ hai do Gardner thực hiện diễn ra trơn tru và hoàn thành trong 5 giờ 42 phút. Cả hai vệ tinh đều được đưa về Trái Đất.
Thông thường một số phi hành gia trên trạm vũ trụ có thể thực hiện "hoạt động ngoài phương tiện", hay còn được gọi là đi bộ ngoài không gian kéo dài từ 5 - 6 giờ để bảo trì bên ngoài trạm, thực hiện các thí nghiệm không gian hoặc thử thiết bị mới. Khi đó họ sẽ mặc bộ đồ không gian chuyên dụng cho phép thở bằng oxy tinh khiết trong vài giờ. Họ phải kết nối với một dây an toàn trên tàu vũ trụ. Các dây kết nối này được làm bằng vật liệu đặc biệt có thể chịu được tác động của các thiên thạch vi mô có tốc độ và năng lượng cao. Chúng giữ cho phi hành gia khỏi trôi nổi vào không gian.
An Khang (Theo IFL Science)
Cơ chế giải phóng dopamine trong não, tâm lý ngại thay đổi và cảm giác thoải mái khi duy trì thói quen cũ khiến con người dễ mắc kẹt trong những hành vi không lành mạnh.
Lê Hùng (Đồ họa: TED-Ed)
